Қордай ауданында болған қанды оқиғадан кейін, мемлекет басшысы 10 адам қаза болған қайғылы оқиғаның себептері міндетті түрде анықталып, әділеттілік орнайтынына уәде берді. Бірақ дунганды өлтіргені және үйлерін өртегені үшін барлық кінәлілерді жазалау туралы Президенттің уәдесі тек уәде болып қала берді, ал сот шешімі көпшіліктің көңілін қалдырды. Дүнгендер шығарылған шешім және жазамен келіспейтінін білдіреді, өйткені бүлік оларға қарсы бағытталды. 9 дүнген қайтыс болды. Олардың ондаған үйлері мен дүкендері қиратылды. Сот процесін сынға алған адамдар Президент мәлімдеген айқындыққа қол жеткізілмеді дейді.
Сот отырысы барысында құқық қорғаушы Болатбек Омаров еліміздің көптеген тұрғындарын қызықтыратын мәселені айтты. “Неліктен 21 ғасырда өркениетті Қазақстанда жекелеген азаматтарда хайуандық түйсік оянып, олар заңды аяққа таптап, өздерінің бар зұлымдықтарын жазықсыз бейбіт тұрғындарға бағыттады?”- деп сұрады ол.
Сот 37 қазақ пен 14 дүнгендердің үстінен өтті. 14 қазақ пен 5 дүнген 5 жылдан 20 жылға дейінгі мерзімге сотталды. Бір дүнген ақталды, басқаларына шартты жаза беріліп, бостандықтары шектелді. Бүлікті көзі көрген адамдар сот процесі сол күндері болған оқиғаның мәнін дұрыс ашпағанын айтты. “Осы ауылға шабуыл жасап, үйлерді өртеген, адамдарды өлтірген олар емес. Керісінше, полицияның орнына жұмыс істеп, адамдарды құтқарып, өздерін қорғады, “, – деді адвокат ақпарат агенттіктердің біріне берген сұхбатында.
Полиция қызметкерлері отырыста, бүлікке мыңдаған адамдар қатысып, тәртіпсіздік ауқымды болғандықтан, полиция төтеп бере алмағанын айтты. Бұл айтарлықтай жеңілдететін жағдай болса да, сотта олардың сөздері ескерілмеді.
Барлық тараптар Масанчидегі бүлік дүнген мен қазақ отбасыларының арасындағы қақтығыстан туындады деген пікірмен келісті. Ұлты қазақ қария жарақат алған қақтығысқа қатысы бар екі дүнген өткен жылдың көктеміндетүрмеге жабылды. Алайда, осы қақтығыстан кейін, әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде арандатушылық хабарламалар тарала бастады. Олардың кейбіреулері жарақат алған қазақты өлтіргенін хабарлады. Хабарламаға мыңдаған қазақстандықтар жауап беріп, көрші ауылдардан осы ауданға келді. Наразы көпшіліктен 4 елді мекен зардап шекті. Қазақтар дүнгендерден кек алып, үйлері мен дүкендерін өртеді. Соған қарамастан, шабуылдаушылардың көпшілігі сотта көрсетілген бейнематериалдарда анықталғанымен, жазадан құтылды. Тіл тигізіп, зорлық-зомбылыққа шақырган хабарлама жібергендердің көпшілігі де жазаланбады.
Қазақстандағы дүнген қауымдастығының басшысы, сол оқиғалар кезінде зардап шеккен, сотталғандардың бірінің аттасы, Хусей Дауров қазіргі уақытта тәртіпсіздікті ұйымдастырушылар жауапкершілікке тартылып жатқан жоқ деп хабарлады. “Арандатушылыққа бой алдырғандарды соттауда; олар зеңбірек еті”, – деді Дауров. Оның айтуынша, бұл жазасыздықтың нәтижесі осы ауылда немесе басқа да жерлерде осындай бүліктің қайталануына әкелуі мүмкін.
Біздің басшылық ондаған жылдар бойы Қазақстанда этносаралық келіспеушіліктерге орын жоқ екенін айтып келеді. Республикада этникалық қауымдастықтардың бейбіт және тату-тәтті өмір сүруі әрдайым Қазақстанды басқаруда маңызды рөл атқаратын Нұрсұлтан Назарбаевтың жетістігі ретінде ұсынылды. Алайда Масанчидегі қанды оқиғалар елдегі ұлтаралық бейбітшілік пен тыныштық туралы аңызды мүлдем жоққа шығарды.
Сарапшы Досым Сәтбаевтың айтуынша, ел басшылығы үгіт-насихат мәлімдемелерімен олқылықтардың орнын толтыруға тырысуда, бірақ бұл күмәнді нәтижелер беруде. Билік бірлік туралы “әдемі ұрандар” жариялайды, бірақ олардың негізі жоқ, өйткені ол бәріне түсінікті және барлық қазақстандықтарды біріктіре алатын ұлттық идеяны ойлап таба алмайды, деп мәлімдеді сарапшы. Оның айтуынша, республикада кедейлердің саны артып, теңсіздік пен сыбайлас жемқорлықтың өсуі жаңа күрделі қақтығыстарға әкелуі мүмкін, тіпті мағынасыз оқиғалар да түрткі болуы мүмкін.
Биліктің ұлтаралық қақтығыстарды талқылауға тыйым салуы, оларды одан сайын ушықтыруы мүмкін, бұл дунган Қауымдастығы басшысының сөзі. “Шындық қаншалықты ащы болса да, қаншалықты жағымсыз болса да, мәселелерді сындарлы түрде шешу үшін, оны айту керек. Егер ол туралы айтылмаса, керісінше, тек күшейе түседі”, – деп атап өтті Дауров.
Қордайға қатысты шыққан үкімнің салдары зор болуы мүмкін, өйткені дүнгендердің ойрандаушылар мен ұлтшылдардан өздерін қорғау әрекеті қылмысқа теңестіріледі. Өлтірушілердің, тонаушылардың, зорлаушылар мен өртеушілердің басым көпшілігі жауапкершілікке тартылмағаны, әдетте, елде заңның үстемдік ететініне, әділеттіліктің бар екеніне күмән тудырады. Сонымен қатар, өлтіруге және күйдіруге шақырғандар мүлдем жазаланған жоқ, бұны жақсы жұмысы үшін оларды көтермелеу деп қарастыруға болады. Кейбір арандатушылар, сондай-ақ осы қырғынды ақтаған Мәжіліс депутаттары мен ҰҚҚК мүшелері сияқты штаттағы жасырын қызметкер болуы мүмкін. Ең күлкілісі, мүмкін, қайғылысы, арнайы қызметтер де, сот та этникалық тазартуды ұйымдастырған кім екендігі туралы ойланбайды да. Бұл мәселе шетте қалды, соңында оған ешкім де сенбеді.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Қазақстана” үшін
