Біздің еліміздің тұрғындарына зейнетақы активтерін жеке компанияларға беруге рұқсат етілді, сондай-ақ, берілген қаражатқа табыс салығы салынбауға уәде берілді. Бұл жағдайда салымшыға кепілдікті таңдаған компания қамтамасыз етеді.
Осыған байланысты, менің көзқарасым бойынша, сыбайлас жемқорлық қаупі күрт өседі, ал зейнетақы жүйесінің өзі бұрынғыдай қалады. Яғни, өздерінің нәтижесіздігін көрсеткен көптеген жеке зейнетақы қорлары болған бұрынғы мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорындай. Сол кезде осы себеп бойынша құрылған БЖЗҚ қазіргі уақытта біздің азаматтарымыздың зейнетақы жинақтарын таратқысы келеді.
Тығырыққа тірелген жағдай, өйткені айтарлықай кепілдіктер жоқ. Егер компания жойылса, мысалы, ақшаны қалай қайтарып алуға болады? Мұндай жағдайлар болған, жеке меншік иелері жобаларға ақша салып, кейін жоқ болып кеткен. Маған қызығы, Ұлттық Банк басқарушы компаниялардың тұрақтылығын қамтамасыз етуге және клиенттердің мүдделерін сақтауға кепілдік беруге арналған нормативтері және салымшыларды қорғау жоспарлары. Қазір қазақстандықтар әзірше өз жинақтарын жеке қолға беруге тырысып жатқан жоқ. Азаматтар компанияларға сене бастауы үшін олар көп күш салуы керек.
Халықаралық тәжірибеге көз жүгіртсек, зейнетақы жүйесінің қаржыландырылатын құрамдас бөлігі ел тұрғындарының орташа кірісі жоғары, штаттағы ақша-несие саясаты тұрақты болғанда және қаржы нарығы дамыған кезде ғана нәтиже бере алатындығын көруге болады. Бірақ бұл шарттардың ешқайсысы біздің республикада орындалмайды. Экономикасы мықты елдердің өздері мұндай компонентке баса назар аудармайды. Біздің елде алғышарттары болмағандықтан жинақтаушы зейнетақы жүйесін енгізудің қажеті жоқ еді. Қалай болғанда да, оны толығымен өзгерту керек.
Лимиттің өте жоғары болуына байланысты қазақстандықтар барлық соманы ала алмайды, жалпы алғанда олар ала алатын сома шамамен екі жарым триллион теңгені құрайды. Бүгінгі таңда БЖЗҚ-да шамамен 13 триллион теңге бар, яғни қор жинақтарының бір бөлігі алынғаннан кейін тағы да 10 триллионға жуық теңге қалады, оларды тиімсіз жұмсалады.
Менің ойымша, зейнеткерлікке шыққаннан кейін, азаматтардың басым бөлігі БЖЗҚ-дан елеулі төлемдер ала алмайды. Жалпы, бұл билік зейнетақы жүйесінің ортақ компонентінің жұмысын қалай қолдайтынына байланысты болады. Басқаша айтқанда, егер ел басшылығының саясаты әлеуметтік қорғау деңгейін төмендетуге және әлеуметтік міндеттемелерді азайтуға бағытталған болса, онда зейнеткерлердің көпшілігі қайыршы болады.
Естеріңізге сала кетейік, Чилидегі жинақтаушы жүйе моделін ХВҚ-ның мүддесі үшін сол кездегі Премьер-Министр Акежан Қажегельдинді қабылдап, енгізген. Ол ерлер мен әйелдердің зейнетақы жасын бес жылға алғашқы көтеру туралы шешімді басып тастады. Сонымен бірге, жинақтаушы жүйені енгізу нәтижесін көрмеген көптеген Латын Америкасы елдері қайтадан ынтымаққа оралады немесе оған оралуды ойластыруда. Қазақстанның да бұл тізімде ерекшелігі жоқ, ынтымақты зейнетақы жүйесін жаңғырту туралы мәселені қазірден бастап талқылағаны жөн сияқты, өйткені қазақстандықтардың көпшілігі қартайғанда аштыққа душар болуы мүмкін.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
