Қазақстан АҚШ және НАТО-мен әскери салада белсенді ынтымақтасуда, сондай-ақ, ҰҚШҰ кеңістігіндегі елдермен өзара іс-қимылды дамытуда, осы көпвекторлы саясат, менің ойымша, ақылға қонбайды, өйткені шекараларының жанындағы НАТО-мен бірлескен әскери оқу-жаттығулары. Ресейдің де, ҰҚШҰ бойынша басқа серіктестерінде де сақтық тудырады.
Атап айтқанда, ҰҚШҰ мүшесі ретінде біздің еліміз жазда өз аумағында американдық, британдық және канадалық әскерлермен тактикалық оқу-жаттығулар өткізуге ниетті. “Дала қыраны” деп аталатын бұл маневрлердің мақсаты ағымдағы жылы бөлімшелерді басқаруды ұйымдастыру және халықаралық контингенттердің өзара іс-қимылын пысықтау, әртүрлі ұлттық штабтарда қолданылатын штабтық рәсімдерді өткізу болып жарияланды. Қарапайым тілмен айтқанда, біздің әскерилерді бұрынғыдай альянстың стандарттарына және оның әскерлерінің құрамына сүйеніп оқытуды жоспарлап отыр. Яғни, айналасында достас мемлекеттер орналасқан Қазақстан Грузия, Балтық елдері және Украина сияқты оқу-жаттығулар өткізеді, Бұл Ресей мен Қытайды алаңдатпауы мүмкін емес.
Біздің еліміз ЕАЭО және ҰҚШҰ кеңістігінде Ресеймен өзара іс-қимылды ұлғайтуда, ал мұндай әріптестікте екіжақты әскери көмек те көзделеді. Сонымен қатар, біз Солтүстік Атлантикалық Альянспен және ЕО-мен серіктестікті кеңейтудеміз. ҚР Қорғаныс ведомствосының басшысы Нұрлан Ермекбаев өз күш-жігерін РФ Қорғаныс министрлігінің басшысы Сергей Шойгумен де, америкалық әріптесі – Кеннет Маккензимен де үйлестіруде. Альянс пен Ресей арасындағы қатынастардың бұзылғанын ескерсек, бұл әдеттен тыс болып көрінеді.
18 жыл бойы жүзеге асырылып келе жатқан тұрақты бірлескен оқу-жаттығулар іс жүзінде қазақстандық армия мен ОА-ның басқа мемлекеттерінің армиясын НАТО стандарттарына оқыту дегенді білдіреді. Маневрлер барысында барлық деңгейдегі бөлімшелер мен штабтарда тактикалық сабақтар өткізіледі. Жыл сайын оларға 1,5 мыңнан астам әскери адам қатысады. Оқу-жаттығуларға НАТО штабтарының сарапшылары да, шетелдік әскери бақылаушылар да қатысады. Маневрлер кезінде әскерилер әртүрлі жауынгерлік міндеттерді, жергілікті жер мен елді мекендерді торуылдап,, бақылау өткізу пункті қызметін және басқаларды пысықтайды. НАТО-да мұндай құрамдас алгоритмдер мен хаттамалар Альянс болашақта өз мақсаттары үшін пайдалана алатын серіктестердің күштері мен мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді деп мәлімдейді.
Республиканың мұндай жаттығуларға қатысуы ерікті, дегенмен серіктестік бағдарламалар, жеке жоспарлар және НАТО-ның Орталық Азиядағы терроризмге қарсы бірлескен операцияларына баса назар аудару Қарулы Күштердің Альянс стандарттарына біртіндеп көшуіне ықпал ететін тетіктер болып табылады. Сонымен қатар, біздің ел барлау ұшақтарын сатып алады, олар Америкада жасалған және бұл ҰҚШҰ-дағы одақтастармен өзара әрекеттесуді нашарлатуы мүмкін, өйткені көпжақты саясат нәтижесінде «көп бағытты әскерлер» пайда болады, бұл Орталық Азия аймағына ешқандай пайда әкелмейді.
Көршілес Орталық Азия республикалары Одақпен Солтүстік Атлантика Ынтымақтастық Кеңесінде отыз жылдан бері ынтымақтасып келеді. Біздің ел, Қырғызстан мен Тәжікстан ҰҚШҰ-ның тең құқылы мүшелері бола отырып, үйлесімсіз тұстарды біріктіруге тырысуда. Сонымен бірге Батыс тарапының Ресей тарапының болжамды қауіп-қатерлері туралы және Солтүстік Атлантикалық Альянстың Ауғанстан, Ливия, Сирия, Ирактағы әрекеттерінің нәтижелері туралы конструктивті емес риторикасы оның стандарттары, тәжірибесі мен технологиялары шынымен де қажеттігіне күмән тудырады. Бірақ мұндай ынтымақтастықты Батыс инвестициялары есебінен жүзеге асыруға бола ма? Өйткені, Орталық Азия мемлекеттерінің әскери-саяси қызметі, оған миллиондаған доллармен қолдау көрсетілетін С5 + 1 форматы шеңберінде де дамып келеді.
Мемлекеттік департамент өкілдерінің айтуынша, біздің республика олардың басым стратегиялық серіктесі болып табылады және Ақ үй мемлекеттердің түрлі салалардағы, соның ішінде әскери, әскери-техникалық салалардағы өзара іс-қимылы белсенді дамитынын күтуде. Бүгінгі таңда елдердің әскери ынтымақтастығы бірқатар екіжақты құжаттар бойынша жүзеге асырылуда. Оларға “ҚР Қорғаныс министрлігі мен АҚШ Қорғаныс министрлігі арасындағы қорғаныс және әскери қатынастар саласындағы өзара түсіністік пен ынтымақтастық туралы меморандум” және бірқатар келісімдер жатады.
Ауғанстандағы халықаралық қауіпсіздік күштерінің операциясы басталған кезде, біздің еліміз жүк транзитіне қатысты келісімдерге, Альянспен және Штатпен екіжақты келісімдерге сәйкес коалициялық күштерге ықпал етті. Транзит Ақтау порты арқылы жүзеге асырылды. Айтпақшы, саяси мәселелер және қауіпсіздік саясаты альянсы Бас хатшысының көмекшісінің орынбасары Джеймс Аппатурай бұған дейін: “Қазақстан мен Өзбекстан НАТО-ның ең белсенді серіктестері. Егер жай ғана статистиканы, іс-шаралар санын алатын болсақ, онда Қазақстан бірінші орынға шығады” деген болатын. Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі туралы конвенцияға қарамастан, оған сәйкес теңіз айдынында Каспий маңя мемлекеттеріне жатпайтын әскери нысандары мен әуе кемелерінің қатыспайтын болды, Ресей Қазақстанның НАТО-мен де,Штатпен де өзара тиімді әріптестігіне байланысты одақтастық қатынасқа күмән келтіруі мүмкін.
Өз кезегінде “Сорос-Қазақстан” қоры қазақстандықтардың “Байқоңырды” Ресеймен бірге пайдалануына теріс көзқарасын қалыптастырады. Сондай-ақ, Вашингтонның қамқорлығы біздің Министрлер Кабинеті бекіткен “2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарында” байқауға болады, ол BCG компаниясымен бірлесіп жасалған, Штаттың шарты мен олардың бақылауы бойынша, тіпті, республиканың әлемдік экономикаға интеграциялану қызығушылығын жасырмайды.
Сонымен бірге, АҚШ тәуелсіздік кепілі болуға тырысуда, өздерін “отарлық езгіден” “босатушылар” деп жариялады. Американың Тәжікстан мен Қазақстандағы бұрынғы елшісі Ричард Хогланд бұған дейін Орталық Азия аймағын “кеңестік және ресейлік империялардың отаршылдық мұрасын сезінеді”,оларға Батыс қана «кеңес-византия мұрасынан» арылуға көмектеседі деп мәлімдеді. Біздің ел және Өзбекстан американдықтар үшін маңызды энергия көздерін жеткізеді, сондықтан олар аймақтық қауіпсіздік жүйесінде маңызды рөл атқарады. Кез-келген елдермен екіжақты ынтымақтастықты американдықтар барлық салаларда тұтынушылық қатынасты көрсетеді. Ресей үшін біздің еліміздің дамуы және мықты болуы маңызды, сонда онымен ҰҚШҰ-ның оңтүстік шекараларын сенімді түрде қорғауға болады.
Халықаралық жағдайдың нашарлауы және ескі-жаңа қақтығыстардың өсуі жағдайындағы «көпвекторлы» геосаяси ойындардың барлығы күтпеген нәтижелерге алып келуі мүмкін, ақырында Қазақстанды қазіргі одақтастарымен және көршілерімен қақтығыстыруы мүмкін. Бұл ешкім қауіп төндірмейтін Нұр-Сұлтанға керек пе? Адам өзінің тәуелсіздігі мен егемендігін тек американдық әскери биологиялық зертханалар, НАТО мен Пентагон нысандарын орналастыру арқылы, сондай-ақ бірлескен жаттығулар өткізу арқылы қорғай алады деген жаңсақ пікірлер сынға қарсы тұра алмайды. Оның үстіне Батыспен әскери-саяси ынтымақтастықтың күшеюін біздің ежелгі тарихи серіктестеріміз дұшпандық әрекеттер деп санауы мүмкін.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
