Жақында ғана Білім министрлігі басшысының орынбасары Шолпан Кәрімова мен “Оқулық” ғылыми-практикалық орталығының директоры Ғани Бейсембаев келесі жылдың қаңтар айынан бастап Қазақстанда Ахмет Байтұрсыновтың әдістемесі бойынша жаңа “Әліппе” оқулығының апробациясы басталатынын мәлімдеді. Осыған байланысты біздің елімізге “оқулықтарды реформалау” не үшін қажет, ең бастысы ол неге жеткізуі мүмкін, деген сұрақтар туындайды.
Каримова айтқандай, жарты жылдық сынамадан кейін 2021 жылдың қыркүйегінде оқулық бүкіл республика бойынша таратылады. “Әліппені” енгізу жақында енгізілген “сауат ашу сабақтарын” алмастырады. Жоба авторларының ойынша, бірінші семестрде бірінші сынып оқушылары “Әліппе”, ал екінші семестрде “Ана тілі”пәндерін оқитын болады. Орыс сыныптарында “Әліппе” орнына “Букварь” болады.
Байтұрсыновтың оқулығы алғаш рет 1926 жылы жарық көрді. Автор араб графикасы негізінде қазақ жазуын реформалап, 24 әріптен тұратын “Төте жазу” жасап, араб әліпбиіндегі қазақтар қолданбайтын әріптерді алып тастады. 1930 жылдардың басында араб әріптерін түркі тілдерін қолдану негізінде жасалған латын тіліне – янлифке алмастыру әрекеттері жасалды, бірақ олар сәтсіз аяқталды. 1940 жылдан бастап елімізде кириллицаны қолдана бастады, ол бүгінгі күнге дейін біздің азаматтар үшін ең ыңғайлы болып табылады.
Осыдан үш жыл бұрын Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев қазақ тілін латын қарпіне көшіру туралы шешім қабылдады, бұл азаматтар арасында қызу пікір тудырды, өйткені ол ұрпақтар арасындағы байланысты үзуі мүмкін. Жалпы, жастарға жаңа әліпбиге үйрену қиын болады, нәтижесінде олардың кейбіреулері кітап оқуды мүлдем қоюы мүмкін. Билік жоспарлап отырғандай, кириллица әрпі біздің мемлекетімізде 2025 жылға дейін қолданылады, дегенмен президент Қасым-Жомарт Тоқаев өткен жылдың желтоқсан айында латын әліпбиіне көшудің ұсынылған нұсқалардың жетілдірілмегенін мойындады. Латын әліпбиіне жедел көшу сәтсіздіктерге соқтырады, тек сын мен мазақ үшін себеп болады деп бірнеше рет айтылған.
Алайда, біз қалағанымыздай, іске қосылған «оқулық реформаларын» тоқтату оңай мәселе емес. Шынында да, Қазақстанда «Әлиппені» ғана емес, бірқатар басқа оқулықтарды да енгізу жоспарланып отыр. Мысалы, ағымдағы жылдың қыркүйек айында Білім министрлігінің басшысы Асхат Аймағамбетов «Қазақстан тарихы» бойынша бірыңғай базалық оқулықты құру қажеттілігі туралы мәлімдеді.
Бүгінде «оқулық реформасының» қарқыны қызба ауруына ұқсайды. Біздің оқушыларға бірыңғай деңгейлік көмектің орнына идеологиясы өте көп қателіктермен араласқан оқулықтар берілуде. Мұны сарапшылар ғана емес, ел басшылығы да мойындайды. Естеріңізге сала кетейін, өткен жаздың соңында Тоқаев өз әкімшілігі басшысының орынбасары Дәурен Абаевқа оқулықтардың сапасын тексеруді тапсырған болатын. Тексеру нәтижесінде ол анықтаған қателіктер санына таңданды. Мысалы, «Қазақ әдебиеті» оқулығында қазақ классиктерінің шығармалары жоқ, керісінше таныс емес авторлардың белгісіз шығармалары ұсынылған.
“Шикі” оқулықтардың қабылдануы батыстық консалтингтік компаниялардың нұсқауымен білім беру жүйесіндегі неолибералды реформалары, сондай-ақ латын әліпбиін жедел енгізумен байланысты. Шын мәнінде түрік үлгісі бойынша мектепте оқытуды қайта құрудың жалпы процесін бүркемелеуге арналған алаш-ординалықтардың жүз жыл бұрын сабақ беру әдістемелерінің қайта оралуы да кездейсоқ емес. Бұл отандық білім беру дағдарысын одан әрі күшейтіп, жастардың сауаттылық деңгейінің төмендеу процесін жеделдетеді.
Жанболат Шолпанов, саясаттанушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: inbusiness.kz
