Қазақстандық өндірушілер мен дүкен иелері азық-түлік пен азық-түлік емес тауарларды сатудың күрт төмендегенін мәлімдейді. Бұл өте қисынды, өйткені әртүрлі сауалнамалар қазақстандықтардың кедейленіп жатқанын айғақтайды, ал бұл өз кезегінде сұраныстың төмендеуіне, шағын және орта бизнестің азаюы мен күйреуіне алып келеді. Ел тұрғындары кедейлікке ұшырайды, өйткені олардың кейбіреулері жалақы алмайды, алған күнде, көбінікін толық бермейді. Кәсіпкерлер көбінесе өз бизнестерін тоқтатады, індет кезінде кейбіреулері мүлдем жұтап, қызметін өзгертуге мәжбүр болады, ең алдымен бұл шағын және орта компанияларға қатысты. Ең көп зардап шеккендер тамақтану және қызмет көрсету саласында, өйткені үнемі жабылып немесе жұмысын шектегенде, адамдар олардың қызметін пайдалануды тоқтатады.
Сондай-ақ, шектеулерге байланысты үйлердің жанында орналасқан шағын дүкендер де зардап шегеді, интернет-сауданың күрт өсуі олардың жұмысына әсер етеді. Сондықтан нақты сектор нашарлайды және қайта бағдарланады. Іс жүзінде қазір кәсіпкерлер айыппұл санкцияларын және бақылаушы органдардың басқа да наразылықтарын барынша азайту мақсатында көлеңкеге кетіп жатыр. Бірақ көлеңкеде жұмысшыларға бейресми жалақы төленеді және олардың құқығы жоқ. Егер азық-түлік дүкендерінің иелері сатып алу қабілетінің төмендегенін мәлімдесе, өнеркәсіптік тауарлар дүкендерінде жағдай одан да жаман, мысалы, қашықтан жұмыс істегенде адамдар киім сатып алуды қойды.
Бүгінгі таңда азық-түлік бағасы ресми статистикаға қарағанда жоғары, ал қаражат тиімсіз жұмыспен қамту бағдарламаларына жұмсалады. Шенеуніктер бағаның 6-7% көтерілгенін айтады, бірақ біз олай емес екенін көріп отырмыз. Шын мәнінде, өсімдік майы мен ет төрттен бірге, тіпті одан да көп қымбаттады. Қазақстандықтарға неғұрлым арзан өнімдер алуға тура келеді, мұның нәтижесі өмір сапасының төмендеуі, денсаулықтың нашарлауы болмақ. Осыған байланысты билік өз күш-жігерін азаматтарды қолдауға бағыттауы керек және және оны банктер мен әртүрлі мемлекеттік және квазимемлекеттік құрылымдар арқылы емес, тікелей қолдауы керек. Мысалы, басқа елдерде адамдар өзін-өзі оқшаулауға көшкенде, оларға жалақысының 80% төленеді. Біздің билік «Еңбек» немесе Жұмыспен қамтудың жол картасы сияқты
бағдарламаларды іске асыруға мемлекеттік бюджеттен қаражат бөлуді жөн көреді, бірақ бұл қаржы, сайып келгенде, қайда кететіні белгісіз. Бірақ қазір, ең алдымен, шектеулерге байланысты қалыпты жұмыс істей алмайтын және балаларды қажетті азық-түлікпен қамтамасыз ете алмайтын ірі бизнеске емес, кедейленген қазақстандықтарға көмектесу керек. Билік кейбір тауарлардың қымбаттауына тосқауыл қоюға тырысуда, бірақ бұл барлық мәселелерді шешпейді, өйткені нан мен макарон өнімдерін сатып алудан басқа коммуналдық қызметтер мен медициналық қызметтерге ақы төлеу керек, сондықтан азаматтарға тікелей қолдау көрсету керек.
Осыған байланысты байлар мен кедейлер арасындағы әлеуметтік қашықтық өсті, біріншісі одан да бай, екіншісі тіпті де кедей болуда. Егер мектеп оқушыларын салыстырсақ, бұрын тұрмысы төмен отбасылардан шыққан балалардың 10-20 пайызы мектептерде оқыған, қазір мұндай балалар миллионға жуық. Бірақ, біздің елде індет кезінде 3 долларлы миллионер пайда болды. Бұл республикадағы жоғары сыбайлас жемқорлықты ескерсек, таңқаларлық жағдай емес. Бәлкім, балаларға планшеттер мен компьютерлер сатып алуға қатысты жанжалдар және т.б. бәрінің есінде шығар. БАҚ-тың жемқор шенеунік туралы жазбаған күні жоқ. Билік алдын-алу шаралары мен індетке қарсы тұруға 18 миллиард доллар бөлді. Қарапайым қазақстандықтар оны сезінді деп айта алмаймын, сондықтан кедейлер мен байлар арасындағы алшақтық күшейіп келеді.
Рас, егер олигархтар мен ірі бизнестің мүдделеріне қызмет етсе, мемлекетті кінәлау қиын. Бүдан ол әлеуметтік болмайды. Тиісінше, билікті қоғамның кең тобына бет бұру үшін, түбегейлі әлеуметтік-экономикалық қайта құру және бүкіл бағытты өзгерту қажет. Бірақ экономиканың неолибералды шикізат моделі үстемдік етсе, жағдай тек нашарлай түседі. Бұл жағдайда, тым болмағанда, қандай да бір өзгерістер мен жеңілдіктерге қол жеткізу үшін, қазіргі жағдай туралы және одан шығу жолдары туралы қоғамдық кең пікірталас қажет. Әлі төменгі топтың жағдайын жақсартудың басқа жолын ешкім ойлап тапқан жоқ.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казақхстана” үшін
