Өткен айда болған Білім министрлігінің алқасында Асхат Аймағамбетов 2023 жылдан бастап 12 жылдық оқытуға көшу жоспарланғанын, латын әліпбиі енгізілетінін мәлімдеді. Балаларды орыс тілінде оқыту мүмкіндігі туралы айта келе, ол билік үшін бірінші кезектегі міндеттердің бірі – қазақ тілінде оқыту басым болатындай етіп жасау керек екенін атап өтті, өйткені бұл мемлекеттік тіл болғандықтан, “еліміздің азаматтары мемлекеттік тілде білім алуы керек”. Министрдің мәлімдемесі кейін теріске шығарылса да, орыс мектептері бойынша проблемалар бар.
Талантты талапкерлердің басым бөлігі, негізінен қазақтар, ресейлік жоғары оқу орындарына оқуға барады. Атап айтқанда, Ресейдегі Қазақстан елшілігінің ақпараты бойынша, осы елде оқитын азаматтарымыздың саны 74 мыңды құрайды, яғни барлық шетелге кеткендердің 12%-ы. Біздің студенттердің 20%-ы шетелде оқиды, елшіліктің мәліметтері бойынша қазақстандықтардың негізгі бөлігі оқуды Ресейде таңдайтынын көрсетеді. Кеткендердің басым бөлігі – қазақтар, олардың 41%-ы көрші елде білім алу біздікінен жақсы және оның арқасында жұмысқа орналасу оңай деп мәлімдеді. Қазақстандықтардың 20%-ы оқудың арзанға түсетінін айтады. Жас азаматтардың 19%-ы орыс тілінде оқитындықтан барады. Кеткендердің 50%-ы сол жерде тұрақты қалғысы келетінін мәлімдейді, 41%-ы әлі білмейді және 9%-дан азы оқудан кейін еліне оралғысы келеді. Олар айтқандай, ойлануға болатын нәрсе бар.
Көптеген жылдар Дүниежүзілік Банктің қамқорлығымен жүзеге асырылған, мектептер мен жоғары оқу орындарын дүр сілкіндірген, реформалар білім беру сапасын жақсарта алмады. Оны халықаралық зерттеулердің нәтижелері дәлелдейді. Бір қызығы, дәл осы зерттеулер біздің елімізде орыс тілінде оқитын балалар мемлекеттік тілде оқытылатын құрдастарынан едәуір алда екенін көрсетеді. Және бұл түсінікті. Мұның басты себебі – орыс тіліндегі ақпараттың, ғылыми еңбектердің, оқулықтар мен түрлі оқу құралдарының көп мөлшері және оның бәрін интернеттен табуға болады.
Орыс тіліндегі алшақтық саяси себептері бар: қазақ тілін тоталитаризм табаны астынан босату қажеттілігі. Атап айтқанда, А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтында латын әліпбиіне көшу қажеттілігі туралы былай деп түсіндірді: “Қазақ хатын тоталитаризм жолынан босатып, ұлттық сана-сезімді ояту керек” және “түркітілдес әлеммен одан әрі топтасу үшін”. Бұл ретте көрші Өзбекстанның тәжірибесі мен ел ішіндегі оқытушылар біліктілігінің өте төмен деңгейі білім беруді жаппай қазақтандыруда таңдалған жолдың болашағы жоқ екенін көрсетеді. Көрші республикада латын қарпіне көшу ұрпақтардың ыдырауына алып келді, оған қоса “латындандырылған” жастар көптеген ондаған жылдар бойы жинақталған кириллицада жазылған мемлекеттік тілдегі ақпараттың үлкен көлемінен алшақтатылды. Кейбір пәндерді ағылшын тілінде оқыту, әдетте, шектен тыс нәрсе. Үш жыл бұрын республикада ағылшын тілінің оқытушыларын сынақтан өткізді. Нәтижесінде 3,5 мыңға жуық оқу орындарының 2815 мұғалімінің біліктілік деңгейі төмен екендігі белгілі болды.
ЭЫДҰ ұсынымы бойынша біздің елімізге білім беру бағдарламаларына және олардың мазмұнына қойылатын талаптарды жеңілдету және білім беруді интернационалдандыру қажет, осыдан кейін ол іс жүзінде шетелдік ҮЕҰ алдында дәрменсіз болады. Осы ұйым мен Дүниежүзілік банктен басқа, Сорос қоры біздің білім беру реформаларына белсенді қатысады. Бұл ұйымның “Сорос-Қазақстан қорының 20 жылдық қызметі” атты есебінде 12 жылдық білім беруді енгізу және оның қазақ тілін қорғау идеясы айтылған. Сонымен қатар Қор республикада мектеп әкімшіліктерін айналып өтіп, “бейресми көшбасшылардың” оқытушыларынан құралған “Баршаға арналған мектеп” және “Қазақстан мұғалімдерінің көшбасшылығы” сияқты жобаларды іске асыруда.
Біздің республикада білім беру реформаларын Соростың көпжылдық серіктестері болып табылатын адамдар жүзеге асырады. Мысалы, Білім министрлігінің басшысы, рас, ол бұл мәліметтің жайылмауын жөн көреді. Бұған дейін бір кездері жоғары оқу орындарының бірінде қызмет атқарған Анар Қайырбекова Білім министрі НАТО-ға мүше елдер қаржыландыратын Мәскеу азаматтық білім беру мектебінде оқығанын хабарлады. Ресей Федерациясындағы барлық бұрынғы американдық елшілер сол мектепте сабақ берді. Оның қамқоршылары шет елдердің барлау және саяси қорғаныс ведомстволарының танымал отставкадағылары болды, олардың ішінде британдық барлау комитетінің бұрынғы басшысы Родрик Брейтвейт және Ұлыбритания Бас штабының бұрынғы басшысы Чарльз Гутри болды. Оған әр түрлі халықаралық ұйымдары демеушілік жасады, олардың ішіндегі ең басты қор – Сорос “ашық қоғам” қоры болды. Алты жыл бұрын бұл мектепті шетелдік агент ретінде таныды. Сонымен қатар, Қайырбекованың ақпараты бойынша, Сорос қоры Аймағамбетов басқарған “Аңсар” жастар лигасына қаражат инвестициялады, сондай-ақ “бюджеттік процесс: жолсілтеме және іс-әрекетке басшылық” кітабын жазу үшін оған 2 мың доллар төледі, алайда ол әлі күнге дейін шығарылған жоқ. Осы мәліметтерге сүйене отырып, біздің білімімізді құртқан «реформаторлар» кімге жұмыс істейтіні және біздің студенттер Ресейдің жоғары оқу орындарында неге оқығысы келетіні белгілі болады. Ресейде мектепте білім алуға тыйым салу кімнің бұйрығымен енгізілгені де түсінікті.
Министр Асхат Аймағамбетовты мысалға келтіре отыра, американдық қорлар өздерінің бағдарламалары бойынша //оқыған шенеуніктер арқылы үкіметке өздерінің идеологиялық нұсқауларын таңдайды екен. Біздің білім беру жүйемізді қиратқан және оны жоюды жалғастыр ып отырған барлық ойланбайтын либералды реформалар осымен түсіндірілуі мүмкін. Батыс модельдеріне соқыр еліктеу, сайып келгенде, болашақта қазақстандықтардың негізгі бөлігін сауатсыз қылады.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Қазақстана» үшін
