Сәуір айының басында Ресей СІМ басшысы Сергей Лавров Қазақстанға сапармен келіп, табысты келіссөздер жүргізді, бұл америкалық тарапты алаңдатқаны айқын. Атап айтқанда, жақында АҚШ Қарулы Күштерінің Біріккен орталық қолбасшылығы қаржыландыратын “Каравансарай” ақпараттық агенттігі сын мақала жариялады, онда біздің елімізде ресейліктердің АЭС салу мүмкіндігі туралы сөз болды. Оның құрылысына қатысты меморандумға “Росатом” мен “Казахатомпром” бұдан жеті жыл бұрын қол қойған болатын. Кейінірек, екі жылдан кейін, елде электр энергиясы мол болғандықтан АЭС құрылысын жеті жылға кейінге қалдыру туралы шешім қабылданды. Жылдар өтті, бүгінгі күні республика энергетикалық тапшылықты сезіне бастады.
2019 жылдың көктемінде Тоқаев пен Путиннің кездесуі аясында Ресей Президенті республикада ресейлік технологиялар бойынша атом электр станциясын салу мүмкіндігі туралы айтты. АЭС салу туралы ұсыныс Өзбекстанға да түсті, Шавкат Мирзиеев оны мақұлдады, ал 2018 жылдың күзінде Ресей мен Өзбекстан Министрлер Кабинеті АЭС салу ынтымақтастығы бойынша үкіметаралық келісімге қол қойды. Атом станциясы 2028 жылы пайдалануға беріледі деп күтілуде.
Батыспен байланысты басқа басылымдар да ел ішінде АЭС салу тақырыбын белсенді түрде сынға алады. Олар осы жобаның арқасында Қазақстан Ресейге тәуелді болады және “оған әртүрлі басымдықтар беруге және тәуелсіз шешімдер қабылдауға мәжбүр болады” деп жазады. Сондай-ақ, олардың айтуынша, атом электр станциясы мүлдем тиімсіз, өйткені соңғы он жыл ішінде ЖЭК энергиясы арзан, ал АЭС атом энергиясы қазіргі уақытта қымбаттады. Шын мәнінде, атом энергиясының құны ЖЭО-ға қарағанда төмен және жел диірмендері мен күн электр станцияларынан әлдеқайда төмен. Сонымен қатар, олар көрші республикадағы станция құрылысын да қатты сынайды.
Жергілікті мамандар өз кезегінде «жасыл» емес, атом энергетикасына басымдық береді. Қазақстан Республикасы Энергетиктер одағының бас директоры Марат Дулкаировтың айтуынша, бізге атом электр стансасын салу керек. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясында «жасыл» энергетиканы дамыту міндеті қойылғанын айтты, бірақ, ол қымбат және өзгермелі. «Жаңартылатын энергия көздері түріндегі атом электр станцияларына балама туралы мәселе болуы мүмкін емес», – дейді энергетика маманы. Атом электр станциясының пайдалы екенінің ең мықты дәлелі – республикада уранның үлкен қоры бар, оны толығымен пайдалану керек. Және де, елде уран түйіршіктері мен жылу шығару элементтері қазірдің өзінде өндіріліп жатқанын ескерсек.
Қазір Энергетика министрлігі түрлі елдердің реакторлық технологияларын, соның ішінде АҚШ, Франция, Ресей, Қытай және басқаларын талқылып жатыр. Бірақ бір қызығы, шенеуніктер зерттеген тізімде әлемдік атом электр станциясы нарығының жалпыға танылған көшбасшысы болып табылатын Ресей соңғы орында, ал атом энергетикасы дағдарыс жағдайында тұрған Штат бірінші орында. Америка Құрама Штаттары Ресейдің атом энергетикасы мен технологияларына бәсекелес емес, бұл туралы көптеген шетелдік сарапшылар айтады. Мысалы, Тим Йео, британдық атом энергетикасы саласындағы жетекші сарапшы. Оның айтуынша, Ресей басқа жеткізушілермен салыстырғанда ең озық ядролық реакторларды құруда. Оның айтуынша, Ресей ядролық технологиялардың жетекші экспорттаушысы болып табылады, Ресей әлемдік нарықтың 50%-дан астамын иеленеді, деп атап өтті ол.
Америкалық конгрессмендер Майк Крапо мен Шелдон Уайтхаустың CNBC-ге берген сұхбатында айтқандай, егер Америка Құрама Штаттары ядролық өнеркәсіп саласындағы әлемдік көшбасшылықты қалпына келтірмесе, басқалары өз мойнына алады. «Біз бәсекелес елдердің атом энергетикалық ландшафтын айқындауына жол бере алмаймыз», – деді олар. Осыған орай, Америка Құрама Штаттары Ресеймен ынтымақтастықта болғысы келетін елдердің билігін бопсалауда. Сондықтан олар бізді несиелік құлдық туралы қорқынышты оқиғалармен және егер Ресей технологиялары бойынша атом электр стансасын салуға шешім қабылдасақ, қазақстандықтардың наразылыққа шығады деп қорқытады.
Батыста бәсекелес елдердің энергетикалық жүйесіне нұқсан келтіру мақсатында ойлап табылған “жасыл энергетиканы” енгізуде бізді тонап жатқаны электр энергиясына тарифтердің соңғы 15%-ға өскені көрсетті. Бұл үкіметтің бұйрығымен жел станцияларынан қымбат электр энергиясын сатып алуға мәжбүр болған энергетикалық компаниялардың шығындары. Олар соңғы тұтынушылар мойнына ілінді, ал бұл “жасыл энергия” қуатты арттырмайды және АЭС-пен бәсекелесе алмайды. Ресейдің осы саласында АҚШ-тың айқын төмендігіне қарамастан, Нұр-Сұлтан американдық станцияны салуды бастай ала ма деген сұрақ туындайды. Нақты таңдау, өз кезегінде, республика басшылығының геосаяси артықшылықтарын анықтайтын болады.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
