Үкімет шетелдіктерге Каспий түбін тереңдетуге рұқсат берді. Атап айтқанда, рұқсатты халықаралық бірлескен кәсіпорын – North Caspian Operating Company N. V. (NCOC) мұнай өндіру компаниясы алды, бұл ретте кеме қатынасы каналдары салынатын болады. Сарапшылардың айтуынша, теңіз флорасы мен фаунасы айтарлықтай зардап шегіп, Аралдағыдай экологиялық апат болады.
Спутниктерден алынған суреттерге сәйкес соңғы 13 жыл ішінде Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігіндегі су азайып, оның деңгейі 1,5 метрге төмендеді. 2005 жылдан бастап Каспийдің 5 мың шаршы метрден астам алаңы құрғады, аралдар мен шығанақтар пайда болды. Осыған байланысты мұнай өндіретін нысандарға кемелермен жету қиындай түсті. Бұл мәселені шешу үшін NCOC кемелер жүретін арналар қазуды жоспарлап отыр. Осы мақсатта ол Каспийдің түбін тереңдетеді, ол үшін Қашаған кен орнының жанындағы 29 млн шаршы метр алаңнан 18,5 млн топырақ алынады, арналардың жалпы ұзындығы 56 км құрайды, шетелдіктер осы айда жұмысты бастауды, ал келесі жылдың күзінде аяқтауды жоспарлап отыр.
Ғалымдар мен сарапшылардың айтуынша, биліктің мұнай долларларын көптеп алуға деген ұмтылысының нәтижесінде балықтардың қоректенуі планктоны жойылып, қазақстандық акваторияда көптеген балық түрлері жойылып кетеді. Каспий түбі олар үшін жем болып табылатын бентосқа өте бай. Түбін тереңдету балықтың қорегін жояды. Сонымен қатар, арналар қазылатын аумақтар балықтардың тарихи мекендейтін жерлері және олардың көші-қон жолдарының қиылысы болып табылады. Қазіргі уақытта балық Жайық өзенінің бассейнінен шығып, Кичаг өзенінің Еділ бассейніне кетіп жатыр. Тағы бір мәселе туындайды: балықшылар жұмыссыз қалады, бұл экологиялық және әлеуметтік қауіп төндіреді дейді сарапшылар.
Бұған Экология және Энергетика министрліктері назар аударып отырған жоқ, өйткені ведомстволар үшін экономикалық пайда әлдеқайда маңызды. Өйткені, жыл сайын мұнай компанияларынан жүздеген миллиард түседі, ал халық және экология жағдайы оларды алаңдатпайтын сияқты. Шенеуніктер қазақстандықтарға ассиметриялы шешім қабылдайды, ал Энергетика министрлігі экологтардың пікірін елемейді. Шенеуніктер тіпті қоғамдық тыңдаулар өткізген жоқ.
Оны NCOC өткізді, бірақ бейресми түрде және асығыс түрде оған жүзге жуық адам қатысты. Асығыс болуы, ескі Экокодекс әлі күшінде, оның негізінде компания инвестиция салады, осыған орай оған аумақ пен жеңілдіктер беріледі. Осы жылдың шілде айында жаңа кодекс күшіне енеді, оған сәйкес министрлер кабинеті бұл аумақты компанияға қалдырады, бірақ кейін ол өзінің әрекеті салдарынан экология зардап шекпейтінін немесе зиян аз болатынын дәлелдеуі керек, содан кейін ғана оған жер беріледі. Енді Каспий теңізіне қауіп төніп тұр. Таязданған Каспий Аралдың тағдырын қайталауы мүмкін. NCOC жоспары бұл процесті күшейтіп, жеделдетеді, ал болашақ ұрпаққа өлі экология қалады.
Бұл біздің Үкіметтің неоколониалық сипатын көрсетеді, ол барлық халықаралық және оның экологиялық нормаларына қайшы келеді, Батыс тау-кен корпорацияларының мүддесін көрсетеді. Каспийдегі Қашаған кен орнына North Caspian Operating Company N. V. (NCOC) консорциумында “ҚазМұнайГаз” ұлттық операторы 16,88%, Eni (Италия) – 16,81%, ExxonMobil (АҚШ) – 16,81%, Shell (Ұлыбритания) – 16,81%, Total (Франция) – 16,81%, CNPC (Қытай) – 8,33%, Inpex (Жапония) – 7,56% ие. Демек, қазақстандық компанияның бар болғаны 16,88%-ы ғана бар, ал қалғаны бізге тиесілі емес, ал қазіргі жұмыстар Каспий теңізінің жойылуына алып келеді. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі әдлетсіз келісімшарттарды қайта қарап, шетелдік компанияларға біздің табиғатымыз бен фаунамызды құртуға тыйым салатын кез келді емес пе?
Тұрар Каримов, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
