Депутаттар Ресейдің демографиялық даму саласындағы тәжірибесін қабылдауды, яғни біржолғы жәрдемақыларды көбейтуді және ана капиталын енгізуді ұсынып жатыр. Бұл мәселені депутаттар да, жұртшылық та бірнеше рет қозғаған. Бұған дейін олар 45 млн баланың дүниеге келуіне жағдай жасау үшін Ұлттық қор қаражатының бір бөлігін бала тууды ынталандыруға бағыттауды ұсынған болатын. Ол кезде туған әр бала үшін 300 мың теңге біржолғы жәрдемақы белгілеу керектігін айтқан. Наурыз айының басында бұл мәселені мәжілісмендер тағы көтерді. Депутат Ерлан Смайылов Қазақстанда туған әрбір бала үшін 4,2 млн теңге мөлшерінде мемлекеттік төлем түрінде аналық капиталды енгізу ұсынысы айтылды. Оның айтуынша, бұл қаражатты тұрғын үйге, баланы оқытуға жұмсау немесе ананың зейнетақы шотына аудару қажет.
ЮНИСЕФ мәліметтері бойынша, бүгінгі таңда Қазақстанда миллионнан астам бала кедейшілікте тұрып жатыр, ал көп балалы отбасылар кедейшілік сөзінің синониміне айналуда. Қазіргі уақытта республикада ана мен баланы қорғауға бағытталған түрлі қолдау шаралары, бағдарламалар мен бастамалар бар, бірақ оларды әртүрлі мемлекеттік органдар бір мезгілде іске асырады, сол себепті олардың тиімділігін іс жүзінде бағалау мүмкін емес. Сондықтан парламент мүшелері “ана мен баланы дамыту инвестициялары” атты арнайы ұлттық жобаны бастады. Онда барлық шаралар мен бастамаларды біріктіре отырып, осы саладағы саясатты әзірлеу, іске асыру және орындалуын бақылау көзделеді. Сонымен қатар, олар ана мен баланы қорғауға және қолдауға байланысты қолданыстағы барлық шараларды қайта қарауды, олардың тиімділігін бағалауды ұсынды. Депутаттар мемлекеттік бюджеттен бөлінетін қаражаттың игерілуіне және басшылар мен орындаушылардың жеке жауапкершілігіне байланысты мемлекеттік органдардың қызметін сапалы бағалау қажет деп санайды. Осылай, Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі, Білім министрлігі, Денсаулық сақтау министрлігі және экономика министрлігінің қызметін елдегі балалар кедейлігі, балалар ауруы мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың қаншалықты төмендегеніне қарай бағалау керек.
Сонымен қатар, мәжілісмендер әлеуметтік көмектен бала мен анаға берілетін инвестициялар, жәрдемақы мен төлемдердің принципі мен мөлшерін қайта қарау керектігін айтады. Депутаттардың айтуынша, билік барлық балалар мен отбасыларға көмектесуі керек. Смайлов біздің елімізде кедей азаматтардың 80%-дан астамы көп балалы отбасынан екенін хабарлады. Республикада осындай барлығы 340 мыңға жуық отбасы бар. Бірақ бала тәрбиелеп отырған жалғызбасты аналар, жалғыз басты әкелер әлеуметтік қолдауды қажет ететін азаматтар санатына жатпайды. Түрлі зерттеулерге сәйкес, Қазақстанда 500 мыңнан астам отбасы бар, олардың басым бөлігі жалғыз басты аналар. Басқа мемлекеттерде олар әлеуметтік жәрдемақы немесе жеңілдіктер алады, ал бізде алмайды.
Депутат бала тууға және бала тәрбиелеуге байланысты бүгінгі инвестициялар мен шығындардың басым бөлігі ата-аналардың мойнында екенін, алайда болашақта пайданың едәуір үлесін мемлекет пен қоғам алатынын атап өтті. Яғни, бала өскенде мемлекет пен қоғам үшін экономикалық құндылықты қалыптастырады және салық төлейді. Балаларға аз инвестициялаудың салдарынан болашақта оларға мемлекеттік бюджеттен қаражат жұмсауға тура келеді, мысалы, мемлекет жұмыссыздық бойынша жәрдемақы төлеуге мәжбүр болады.
Министрлер кабинетінде ана капиталын ұсынуға қатысты мәселе де бірнеше рет талқыланды. Рас, оның орнына үкімет жәрдемақы төлеу жолын таңдады, бұл саясатты айтарлықтай өзгертуі екіталай, өйткені, мысалы, Ресейде ана капиталы туудың төмен деңгейіне байланысты енгізілді, ал бізде ол ынталандырусыз-ақ өсуде. Биліктің пікірінше, бала туғаны үшін миллион теңге төлеудің қажеті жоқ, қазынада мұндай қаражат та жоқ. Сондықтан депутаттар жәрдемақыны ең төменгі күнкөріс деңгейіне дейін жеткізуді және ақылы декреттік демалыс кезеңін екі жылға дейін созуды ұсынды.
Сонымен бірге, парламент мүшелері баланың барлық қажеттіліктеріне сәйкес келетін жеке объективті балалар тұтыну себетін жасау қажеттілігін мәлімдеді.
Өткен аптада вице-премьер Ералы Тоғжанов балалар жәрдемақысы мен төлем мерзімдерін ұлғайту орынсыз болып табылатынын, ол мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорының қаржылық тұрақтылығын бұзатынын хабарлады. Балалар тұтыну қоржынының жеке есебіне келетін болсақ, Үкімет оны “мерзімінен бұрын деп санайды” деді ол.
Ана мен балаға деген көзқарас мемлекеттің қаншалықты әлеуметтік екендігін көрсетеді. Елімізде балалар жәрдемақысы 2019 жылы көп балалы аналардың жаппай митингілері мен акцияларынан кейін, Астанада ақпан айында бес бала қайтыс болғаннан кейін көбейді. Қазір инфляция мен қымбаттаушылық жағдайында қазіргі жәрдемақы отбасыларды толық дамытып, оны ұстауға жеткіліксіз. Сондықтан депутаттар қойған мәселелер уақтылы болып табылады және бала тууды ынталандыруға ғана емес, жұмыс пен тұрғын үйдің жоқтығынан кедейлікке ұшыраған көп балалы отбасыларды қолдауға бағытталған. Бұл мәселе әлі шешілген жоқ, бірақ алда талай көтеріледі.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
