АҚШ билігіне Джо Байден келгеннен бері, Ақ үй жаһандық әскери-саяси және “демократиялық” құрылымдарды белсенді құрып, жандандыра бастады. Солардың бірі – Үнді-Тынық мұхиты аймағында қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша төртжақты диалог (QUAD). Бірқатар сарапшылар “Азиялық НАТО” деп атаған бұл әскери одақ бүкіл Еуразия құрлығында жағдайдың тұрақсыздануына қауіп төндіреді.
АҚШ, Австралия, Жапония және Үндістанның қауіпсіздік саласындағы өзара іс-қимыл біртіндеп дамыды. Алдымен диалогқа Штат, Жапония және Австралия қатысты. Ресми түрде, QUAD 2007 жылыдан бері бар, алайда бүгінгі күні бұл одақ халықаралық ұйым емес, оның хатшылығы жоқ. Ол кезде бірлестік мүшелері оның идеологиясы “демократия одағы” деп мәлімдеді, ал қызметі бірлескен әскери маневрлер мен жартылай ресми келіссөздерден тұрды, оның барысында одақтастар әскери-стратегиялық өзара әрекеттесуге, терроризмге қарсы күреске және т.б. қатысты мәселелерді талқылады. Бұл 2017 жылы Штаттар мен Қытайдың қарама-қайшылығы басталған кезде орын алды, жалпы одақтастар диалогтары Қытайға қарсы бағытта екенін жасырмайды. Қазіргі Америка Президенті Трамптың саясатын жалғастыруда. Сонымен қатар, ол Одақты кеңейту және оны Солтүстік Атлантикалық одаққа ұқсас қылу шешімін қабылдады, оның жоспарында одаққа Оңтүстік Корея, Жаңа Зеландия, Вьетнам және басқа да мүдделі елдерді қосу бар.
Өткен айда барлық төрт елдің Президенттері қатысқан алғашқы QUAD саммиті өтті. Осыдан кейін олар халықаралық құқыққа негізделген тәртіпті нығайту және “Шығыс Қытай мен Оңтүстік Қытай теңіздеріндегі қиындықтарға” жауап беру мақсатында қауіпсіздік саласындағы өзара іс-қимылды дамытуға бел буғандықтары туралы бірлескен мәлімдеме жасады. Қазіргі уақытта Ұлыбритания, Франция және Германия оларға қосылуға дайын, олардың әскери-теңіз күштері Бенгалия шығанағында алғашқы QUAD әскери-теңіз маневрлеріне қатысады. Сондай-ақ, Ақ үй Үнді-Тынық мұхиты аймағында әскери күшін арттыруды жоспарлап отыр; осы мақсаттар үшін АҚШ-тың биылғы әскери бюджеті 1,4 миллиард доллар, ал келесі жылға 5,5 миллиард доллар бөлді.
Ресей мен Қытай бұл жоспарларды сынға алды. Аспан асты империясында төртеудің қызметі әскери қауіп ретінде қарастырылды. Қытай мұндай әскери одақ әскери қақтығыстар тудырады деп санайды. Сонымен бірге ол ресейліктердің де қарсылығын тудырады. Ресейдің сыртқы істер министрі Сергей Лавров сол жылы Үнді-Тынық мұхиты стратегиясы мен «Қытайға қарсы ойындарға» сын көзімен қарап, «стратегия біріктіруден гөрі, бөлгіш» деп мәлімдеді. Мәскеуді түсінуге болады, өйткені Делидің американдық тарапқа ауытқуы көптеген жылдар бойғы достық пен серіктестік байланыстырған елдер арасындағы қатынастарға кері әсерін тигізеді. Мемлеееттер әскери-техникалық салада белсенді ынтымақтастықта, сонымен қатар әртүрлі қызмет салаларында көптеген жобаларды, соның ішінде ғылым мен техникамен байланысты ғарыштық жобаларды жүзеге асыруда.
Үндістан – ресейлік қару-жарақты сатып алушылардың ең ірісі. Бүгінгі күні тараптар шамамен 14 миллиард долларлық келісім жасады. Жалпы, Үндістанның әскери техникасының 90% дерлік Ресейде жасалған. Бірақ мұндай ынтымақтастық Вашингтонға өте ұнамайды. Сонымен, Делиде болған кезде АҚШ Қорғаныс министрлігінің басшысы Ллойд Остин, олардың барлық одақтастары Ресей қаруынан бас тартуы керек және оны сатып алмауы керек, әйтпесе оларға санкция салынады деп тағы да баса айтты. Ресей мен Үндістан арасындағы кейбір бірлескен жобалар қазірдің өзінде зардап шегіп отыр, Дели оларды жүзеге асырудан бас тартты, бірақ АҚШ бұл мемлекетке қару-жарақ экспортын 0-ден 17 миллиард долларға дейін ұлғайтты. Ресей болса американдықтардың ең жаңа жабдықтар мен технологияларына оның қол жеткізетіндігіне алаңдайды және бұл оның әскери қауіпсіздігіне қауіп төндіреді.
Сонымен бірге Үндістан БРИКС пен ШЫҰ,-ға да мүше, оның QUAD-қа мүшелігі еуразиялық интеграцияға және көпполярлы әлемнің құрылысына әсер ететін жоспарларға қауіп төндіреді. Бұл ұйымдарда Үндістан – Қытай, Пәкістан, Ресей және басқа елдердің серіктесі, ал жаңа әскери одақ бұл елді оларға қарсы күресуге тартқысы келеді. Бұдан еуразиялық интеграцияға да, Үндістанның өзіне де елеулі экономикалық залал келтіріледі. Бұл Штаттың мақсаты болуы мүмкін.
Қазіргі уақытта Үндістанда Ресей мен ЕАЭО-ға қарсы, сондай-ақ қосылмаған деген мәртебеден шығуды жақтайтын саяси күштер пайда болуда. Үндістанның Сыртқы істер министрі Субраманьям Джайшанкар өткен жылдың күзінде “Үндістан жолы” деген атпен жарық көрген кітабында, мемлекет 120 елден тұратын, әскери блоктарға қатыспау принципі бар ұйым болып табылатын қосылмау қозғалысынан кетуі керек деп жазды. Үндістан Премьер-Министрі Нареандра Моди QUAD-ті “жаһандық жақсылықтың төрттігі” деп сипаттады. ШЫҰ мен БРИКС бойынша Дели серіктес болған елдерді “зұлымдық осі” деген американдық тұжырымдама бірден ойға келеді.
Азиядағы НАТО-ның аналогын қалыптастыратын АҚШ-тың Ресей және Қытаймен шиеленісінің өсуі және қарама-қайшылықтың күшеюі жүргізіліп жатқан “көпвекторлы” саясаттың салдарынан Қазақстанға тікелей қауіп-қатерлер туындайды. Әскери-саяси ынтымақтастық аясында Пентагон және Батыс әскерлеріне жалбақтау біздің жерімізге жаһандық өрттің ұшқындарын әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, қазір Үндістан, егер АҚШ коалициясына кірсе, Орталық Азиядағы жағдайға белсенді әсер етуге тырысады. Бұл жағдайда Қазақстан үшін қауіпсіздік кепілі тек ҰҚШҰ бола алады, оны дамыту және нығайту қажет, ал американдық әскермен бірлескен оқу-жаттығулардан бас тарту қажет.
Тұрар Кәрімов, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
