Статистика комитетінің ақпараты бойынша, ақпан айындағы орташа атаулы жалақы елімізде 223 213 теңгені құрады. Бірақ бұл біздің жақсы өмір сүре бастағанымызды білдірмейді. Өткен жылдың желтоқсанымен салыстырғанда ол 12 мыңнан астам өсті, бірақ бұл тағы да ведомствоның мәліметінше.
Орташа жалақы қалай есептеледі? Мысалы, компания директоры 1 миллион теңге алады, одан басқа, онда 70 мың теңгеден алатын 20 адам жұмыс істейді. Барлығы 21 адам 2,4 миллион алады, 21-ге бөледі, нәтижесінде 218 мыңнан сәл асады. Жалпы, бәрі жаман емес, тек біреуі ғана миллион алады, ал басқалары – 70 мыңнан. Міне статистика дегеніміз осы. Яғни, біздің статисттер жалпылау арқылы күнә жасап, жалақы алады, мысалы, топ-менеджерлер мен жалақысы төмен адамдардың табысының “орташа мәнін” көрсетеді.
Сонымен қатар, сарапшылар нақты жалақыны емес, номиналды жалақыны көрсетті. Айырмашылығы қандай? Біз қолымызға көбірек ала бастадық, бірақ инфляцияға байланысты сатып алатынымыз аз. Статистер орташа айлық кірісті есептегегде салық шегерімдерін ескермейді. Бірақ барлық салықтар мен аударымдарды шегергеннен кейін қолға берілетін сома әлдеқайда аз.
Сондықтан орташа жалақыны есептеу әділетті болар еді. Яғни, ең төменгі және ең жоғары жалақы арасындағы орташа сан, ол әдетте орташа номиналдан төмен. Сарапшылардың көпшілігі орташа жалақыны нақты орташа жалақы деп атайды – ол орташа статистикалық қазақстандыққа тиесілі және экономикалық шындықты орташа арифметикалық жалақыдан гөрі шынайы көрсетеді. Биыл статисттер орташа жалақы туралы ақпарат берген жоқ. Өткен жылы ол 142,3 мың теңге деңгейінде болды, яғни орташа деңгейден төмен, ал ол 30%-дан астам, 211 мың теңгені құрады.
Сарапшылардың пікірінше, біздің елімізде экономикалық белсенді қазақстандықтардың үштен бір бөлігі кедейлер. Олардың кейбіреулерінің жалақысы ең төмен. Биыл Үкімет оны ұлғайтпау туралы шешім қабылдады. Осыған байланысты, Picodi зерттеу тобының рейтингінде республика ең төменгі жалақының ең төмен өсуін көрсеткен мемлекеттер қатарында болды.
Атап айтқанда, 56 мемлекет кірген рейтингте Қазақстан 88 доллармен соңғы орында тұр. Рейтингте ең төменгі жалақы біздікінен де төмен елдер бар, бірақ ол елдерде өткен жылмен салыстырғанда төменгі жалақы өсті. Сарапшылардың зерттеуінде біздің еліміз екінші жыл қатарынан олардың рейтингісінде соңғы орында тұрғаны және номиналды ең төменгі жалақы 42 500 теңге болып қалғаны айтылған. Алайда сақтандыру жарналарының өскендігіне байланысты, нақты жалақы бізде енді 37 400 теңге, яғни, өткен жылмен салыстырғанда минус 1,1 пайыз.
Сондай-ақ, орташа жалақы бойынша рейтинг бар, өткен жылдың қорытындысы бойынша біздің республика онда 65-орынды иеленді. Рейтингте барлығы 87 мемлекет болды, біз Маврикий мен Албанияның ортасындамыз.
Мұның бәрі қазақстандықтардың әл-ауқатын есептеудің бүкіл жүйесі ең төменгі есептік көрсеткішті, ең төменгі тұтыну себетін және азаматтардың нақты қажеттіліктерін өтемейтін ең төменгі жалақысын айқындау теріс екенін көрсетеді. Көтеріліп көрсетілген жалақының өзі экономистерді жаңылыстырып, қазақстандықтардың табысының нақты көрінісін бермейді. Статистика комитетінің ресми есептерінде көрсетілген сандарға қарағанда, кедейшілік пен жоқшылықта өмір сүріп жатқан отандастарымыз көп сияқты
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
