Біздің билік бір жылдан астам уақыт бойы коронавирустық инфекция індетімен күресіп, коронадағдарыстан шығуға тырысуда. Олар көптеген түрлі шараларды қабылдады, олардың көпшілігі, шынын айтқанда, таң қалдырады, олардың нәтижесі әлсіз болып, сыбайлас жемқорлықтың жоғары құрамдас бөлігіне айналды. Мұның бәрі бізді үйде отыруға мәжбүрлеп, таза ауада серуендеуге рұқсат бермеген карантиннен басталды, бұл біздің иммунитетімізді нығайтуға ықпал етпеді. Әрі қарай тіпті де жаман болды: созылмалы науқастардың көпшілігі медициналық көмексіз, дәрі-дәрмексіз қалды, хаттамаларда шатасулар болды, қажетті дәрі-дәрмектермен қамтамасыз етілмеді, назар үнемі статистикаға аударылды, нәтижесінде елде өлім-жітім едәуір өсті.
Шағын және орта бизнеске қатысты шектеулер қазақстандықтарға айтарлықтай соққы берді, көпшілігіміз табыссыз қалып, өзімізді емдеуді өзіміз қамтамасыз етуге мәжбүр болдық. Мемлекеттік органдар медициналық мекемелердің мемлекеттік жүйесін нығайтудың, кадрларды даярлау және қайта даярлау жүйесін жақсартудың, денсаулық сақтаудың ашықтығын арттырудың және сыбайлас жемқорлықпен күресудің орнына саланы жекешелендіру және коммерцияландыру жолымен жүрді.
Карантиндік шаралардың енгізілуіне байланысты біз денсаулық сақтау, білім беру салаларында да цифрлық платформалардың жарамсыздығына тап болдық, шенеуніктер мәлімдесе де, қазақстандықтар интернетпен 100% қамтылмады, Еңбек министрлігі тарапынан әлеуметтік жәрдемақылармен қамтамасыз ету мәселелерінде де көп былық болды. Бүгінгі күнге дейін бізде толыққанды статистика да, тиісті іс-қимыл алгоритмі де, ұзақ мерзімді бағдарлама да жоқ, бұл тек медицина саласына ғана қатысты емес. Қазір билік жаппай вакциналауға назар аударуда, бірақ ол да ретсіз жүзеге асырылып жатыр, оны сатып алудың түсініксіз схемалары, оның қарсы көрсеткіштері, жанама әсерлер туралы қалыпты ақпарат жоқ.
Бірақ бәрін бірдей жаман дей алмаймыз, бізде бұл жағдайдан пайда тапқандар да бар. Бұл, әрине, дәрі-дәрмектерді импорттаушылар, құрылыс және қаржы салалары. Құрылыс компанияларына дәрі-дәрмектің қажеттіліктері үшін ауқымды және ашық емес бюджеттік келісімшарттар беріліп, оларды жаппай құруға рұқсат етілді. Қазіргі уақытта, шенеуніктердің пікірінше, ол басқа салалардың турбуленттілігін ескересек, экономикалық өсудің локомотивіне айналды. Сонымен қатар, қазақстандықтардың бір тобы зейнетақы жинақтарына қол жеткізді, оны негізінен бастапқы нарықта пайдалануға рұқсат етілді, соның арқасында құрылыс индустриясы жаңа клиенттерін тапты.
Сондай-ақ, азаматтардың қозғалысына шектеу қойылғанда, төлем жүйелері кең таралған банктерді атауға болады. Індет биліктің пайдасына асты, өйткені оған барлық кемшіліктер мен сәтсіздіктерді соған жатқызуға болады. Сонымен қатар, отандық бизнес пен қаржы ағындары мемлекеттік органдардың күшейтілген бақылауында болды. Яғни, қазір билік экономикалық процестерді бақылауды «қолмен» жүзеге асыра алады, қандай-да бір өсім туралы мәлімдей алады, өтімділікті басқара алады және т. б.
Жалпы алғанда, көптеген үрдістер жаһандық сипатта. Көптеген сарапшылардың пікірінше, жаһандық індет – әлемдік экономикаға қажет нәрсе. Ол көптеген процестерді баяулатты, қаржылық алдауды азайтуға, жұмыс күшінің, тауарлардың және қаржының ағынын бақылауды күшейтуге көмектесті. Сонымен қатар, ол ұлттық үкіметтердің күшеюіне ықпал етті, бірақ оларды фармацевтикалық және IT-корпорацияларға тәуелді етті.
Менің ойымша, коммерцияландыру жоспарларынан бас тартпай, жалғыз вакциналау нәтиже бермейді және экономикаға ақша құюдың да болашағы болмауы мүмкін, өйткені қаржылық инвестициялардан түскен пайда оффшорға кетеді. Импортты алмастыру мен әртараптандыру барлығын өзгерте алар еді, бірақ біздің саяси жүйеміз оларға бейімделмеген. Либералды экономистердің қазіргі тобы тәуелсіз және балама экономикалық бағытты дамыта алмайды.
Олар экономиканың өсуі үшін шетелдік инвестицияларды тарту, бейінді емес активтерді бәсекелес ортаға беру, монополиясыздандыру және цифрландыру қажет екенін айтады. Сондықтан бізде тұрғын үй кешендері мен сауда орталықтары салынуда, ал зауыттар мен фабрикалар салынып жатқан жоқ. Біздің экономика несие бойынша өмір сүреді, ал оны қайтару керек, бірақ біздің билік, әзірше, бұл туралы ойламайды.
Біз әлемдік экономиканы өңірлендіру және коронадағдарыс жағдайында жұмыс істемейтін бұрынғы неолибералдық тұжырымдамалардың тұтқынында сияқтымыз. Экономиканың шикізаттық моделін нығайту деген бұрынғы бағыттың айқын тығырғы байқалады, ал қалған мемлекеттік сектор мен денсаулық сақтау жүйесін жекешелендіру әрекеттері жағдайды тек ушықтырып, әлеуметтік апатқа әкелуі мүмкін. Қоғамда жұмыс істемейтін тетіктерді, мысалы, ЕАЭО шеңберінде интеграцияны жеделдету және тереңдету немесе бірлескен индустриялық жобаларды дамыту ісінде тиімді бола алатын тетіктерге ауыстыру қажеттігі туралы пікірталас бастайтын уақыт келді емес пе?
Нұрасыл Әлиев, экономикалық шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін»
