Қазір көптеген отандық экономистерді биылғы жылы теңге бағамы нығая ма деген сұрақ қызықтырып отыр. Алайда, әр түрлі қажеттіліктерге жұмсалған орасан зор шығындарды ескерсек, ұлттық валютаның нығаюын күтудің қажеті жоқ.
Бүгін Үкімет бар үмітін Теңіз кен орнымен байланыстырады. Атап айтқанда, министрлер кабинетінде “Теңіз Шевройл” компаниясының инвестицияларының артуы арқасында мұнай өндіру 25-28-ден 38-40 миллион тоннаға дейін өседі деп үміттенеді, ал бұл өз кезегінде Қазақстанның экономикалық көрсеткіштерінің жалпы статистикасына оң әсерін тигізеді. Бірақ, қалай болғанда да, теңгенің нығаюына оның ықпал етуі екіталай.
Экспорттық түсім ағыны американдық долларға қысым жасайтын ұлттық валютаны нығайту факторы екендігі туралы мәлімдемелер болса да, экспорттық түсім де теңгені құтқара алмайды. 2018 жылды еске түсірейік. Сол кезде мұнай бағасы өсті, ал “қара алтыннан” түскен түсімге қарамастан, теңге бағамы әлсіреді.
Жалпы, мұнай сату арқылы ұлттық валютаның нығаюына үміттену мүлдем дұрыс емес. Қазақстанда өндірілетін “қара алтынның” негізгі көлемі ұлттық компанияларға тиесілі емес екенін ұмытпаған жөн. Олар өнімнің 25%-дан аспайтын бөлігіне ғана ие. Сондықтан мұнай экспортынан түсетін пайданың кемінде төрттен үш бөлігі шетелге шығарылады.
Транштарға келетін болсақ, олар теңге бағамын тұрақтандырады, өйткені барлығы салық есептілігін тапсырады және салықтарды ұлттық валютада төлейді, бұл іс жүзінде оны нығайтады. Алайда, бір “бірақ” бар: мұндай шара уақытша.
Бұл экономиканың шикізат моделіне толығымен байланысты елдің қаржы жүйесіндегі жабыраңқы көрініс неолибералды тұжырымдамаларды ұстанудың объективті нәтижесі. Тек индустриялық және тек бірыңғай Одақ аясында ғана бола алатын жаңғырту қажеттігі туралы ойланатын кез келді. Ал бұл, өз кезегінде, бірыңғай валюта мен ұлттықтан жоғары банксіз мүмкін емес. Басқаша, теңге одан әрі шексіз құлдырап, өмір сүру деңгейіміз төмендейді.
Жанболат Шолпанов, саясаттанушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
