Зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын алу бағдарламасын іске қосудың себебі қазақстандықтардың Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына деген сенімінің төмендігі болып табылады. Қордағы сыбайлас жемқорлық жанжалдары зейнетақы жүйесіне деген сенімсіздікке де ықпал етті. Адамдар міндетті зейнетақы жинақтарын қолданғысы келмейді және мұны құнды деп санамайды. БЖЗҚ-ға түсетін қаржы құнсызданып, өзінің сатып алу қабілетін жоғалтуда.
БЖЗҚ кездейсоқ құрылған жоқ деп санаймын. Бұл Үкіметтің жеке басқарушы компаниялардағы тиімсіздік пен көптеген сыбайлас жемқорлық жағдайларына қарсы шарасы. Бірақ зейнетақы жүйесінің тамаша үлгісін бірден жасай алмады. Үкімет Чили моделін қолдану шешімін қабылданды, нәтижесінде зейнетақы жүйесі бізден ауқымды ақша шығынын талап етуде.
Қор пайданы тек зейнетақы жинақтары есебінен алатынын ұмытпаған жөн. Менің ойымша, сметалық қағидатқа көшу орынды болар еді, яғни қорда жұмыс істейтін квазимемлекеттік қызметшілер смета бойынша жақсы жалақы алуы тиіс, ал қазіргі уақытта олар инвестициялық табыс пайызын алады. БЖЗҚ іс жүзінде ешқашан кәсіби инвестициялаумен айналысқан жоқ, бұл іс жүзінде активтерден пайызын алғанын білдіреді. Менің ойымша, бұлай болмауы керек.
Зейнетақы бағдарламасының арқасында Қазақстан халқы қарыздарынан аздап құтыла алды. Бұл жинақтардың басым бөлігі қолданыстағы ипотекалық кредиттерді өтеуге жұмсалатындығына байланысты берілді. Қаржы банктердің шоттарына түседі, осылай салымшылардың қаржылық жағдайы жеңілдейді. Алайда, менің ойымша, жаппай дүрлігудің қажеті жоқ. Бастапқыдағы дүрбелең объективті көзқарасқа ықпал етпейді.
Көріп отырғанымыздай, билік өз қаражатын алуға берген мүмкіндігі халыққа деген үлкен махаббатынан туындаған жоқ, зейнетақы қорын одан әрі ұстауда өз жауапкершілігін азайту үшін берген. Адамдарға алған несиелерін өтеу үшін жинақтарды пайдалану құқығы берілді, осылай екінші деңгейдегі банктер де құтқарылады. Мұндай тәжірибені 1996 жылы сол кездегі премьер-министр Акежан Қажыгелдин енгізген және ХВҚ диктатурасы аясында Чили үлгісіндегі жинақтаушы зейнетақы жүйесінің толық күйреуі нәтижесінде мүмкін болды. Нәтижесінде ынтымақты жүйе бөлшектелді, зейнетақы жасы көтерілді, ал жинақтарды инфляция жеді немесе отандық және шетелдік банктердің күмәнді активтеріне салынды.
Болат Нұрғалиев, саясаттанушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
Сурет: azh.kz
