Есеп комитетінің мәліметтері бойынша, індетке қарамастан, қаржылық бұзушылықтардың саны республикада айтарлықтай өсті. Бұл туралы комитет басшысы Наталья Годунова Тоқаевқа наурызда айтқан болатын. Оның айтуынша, тексеру барысында мемлекеттік бюджет қаражатын тиімсіз жоспарлау мен пайдалану фактілері анықталды, мұндай бұзушылықтар саны 1,5 есеге – 1,8 трлн теңгеге дейін өсті, қаржылық бұзушылықтар саны екі есеге өсті. Жұмыспен қамту бағдарламаларында, агроөнеркәсіптік кешенде және квазимемлекеттік секторда елеулі бұзушылықтар анықталды. Бюджеті 1 трлн теңгені құрайтын 2020-2021 жылдарға арналған Жұмыспен қамтудың жол картасын жүзеге асыруда аудит барысында бір миллиард теңгеге заң бұзушылық анықталды. 70-тен астам факт бойынша материалдар құқық қорғау органына берілді, олардың қызметі нәтижесінде 200-ге жуық адам әкімшілік жауапкершілікке тартылды.
Сонымен қатар, 49 млрд теңгеге «Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту» бағдарламасы бойынша бұзушылықтар анықталды. Бұл салада шығыстарды жоспарлауда кемшіліктер байқалды, ал қаржыландыру қажеттілігі расталмады, қаражат дұрыс жұмсалмаған, жобаның іске асырылуына бақылау нашар жүргізілген. Сондай-ақ, Бизнестің жол картасы – 2025-ті іске асыру барысында бұзушылықтар анықталып, олар 35 млрд теңгені құрады. Квазимемлекеттік секторда 386 миллиард теңгеге заң бұзушылықтар анықталып, мемлекетке тек 8 миллиард теңгесі ғана қайтарылды. Негізгі кемшіліктер қарыз міндеттемелерінің үлкен үлесі, негізгі емес және өндірістік емес активтерді сатып алу болды, оны ұстауға көп ақша қажет болды, сатып алу процесінде ашықтықтың болмауы және т.б.
Есеп комитеті республикалық бюджеттің атқарылуы туралы қорытынды дайындады, онда қаржыны тиімсіз пайдалану 3 есеге өскені, ал оларды пайдаланбау 3,5 есе өскені айтылған. Өткен айда Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев ағымдағы жылдың бірінші тоқсанындағы аудиттің нәтижелерін жариялады. Министрдің айтуынша, аудит мемлекеттік бюджеттен бөлінген 420 миллиардтан астам теңгені қамтыды. Аудиторлар 52 млрд-қа заң бұзушылықтарды анықтады. Қаржы мониторинг агенттігінің басшысы Жанат Елиманов мемлекет басшысына наурызда көлеңкелі экономикаға қарсы күрес туралы айтты. Ол қаңтардан бастап республикада 8 ұйымдасқан қылмыстық топтың, оның екеуі трансұлттық, қызметі тоқтатылғанын мәлімдеді. Сонымен қатар, мемлекет қаражатын жымқыру фактілері бойынша 100-ден астам қылмыстық іс қозғалды, одан келтірілген залал 14 миллиард теңгені құрады.
Жуырда Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Ішкі істер министрлігі және сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенділер өткен жылы қанша шенеунік қылмыс жасағанын айтты. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің қызметкерлері 1,6 мыңнан астам заң бұзушылықты анықтады. Ішкі істер министрлігі 342 сыбайлас жемқорлық ісі бойынша, ҰҚК 89 факт бойынша тергеу жүргізді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі шенеуніктердің есебінде 2020 жылы республикада сыбайлас жемқорлық үшін 1021 адам сотталғаны айтылады. Осы департамент тіркеген сыбайлас жемқорлық фактілері бойынша 722 адам сотталды. Олардың арасында 140-тан астамы басшылар, оның ішінде бір облыс әкімі, төрт облыс әкімінің орынбасары, екі комитет басшысы, бір елші, бес судья бар.
Өз кезегінде, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің өкілі Нұрлан Жақсымбетов қылмыстардың көбі пара алу және мемлекет қаржысын жымқыру екенін айтты. Оның сөзіне қарағанда, сыбайлас жемқорлықтың ең көп түрі кеден органдары болып табылады, олардан 85 адам қылмыстық жауапкершілікке тартылды және білім беру саласы – 32 адам. Сыбайлас жемқорлыққа қатысты ең шімірікпес қылмыстар білім беру саласында байқалады, онда аз қамтылған мектеп оқушыларына компьютер сатып алуға бөлінген қаражат ұрланған. Наурыз айының соңында Антикор астаналық білім басқармасының бастығы дағдарысқа қарсы шараларға жұмсауға бөлінген 869 миллион теңгені жымқырды деген күдікке ілінді. Көпшілік қашықтықтан оқытуда балалардың артта қалу себептерінің бірін білді. Сол жылы билік компьютерлері жоқ мектеп оқушыларына көмектесуге шешім қабылдады, бірақ біздің ашкөз шенеуніктер мұнда да тартынбады. Антикорда 5 аймақта тергеу жүргізіліп жатқанын, тек бір Солтүстік Қазақстан облысында 12 миллион теңге ұрланғанын хабарлады.
Осы жылдың ақпан айында елордада бір миллиард теңгенің жымқырылғаны анықталды. Тәртіп сақшылары астананың әкімдігі материалдық құндылықтарды көтеріңкі бағамен сатып алғанын айтты. Департамент бұл ақша 300 орындық балабақша құрылысына жететіндігін атап өтті. Сонымен қатар, індетке қарсы күреске бөлінген қаражаттар арсыз ұрланып жатыр. 2021 жылдың қаңтарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл қызметкерлері коронавируспен күресу құралдарына байланысты 100 қылмыстық іс қозғады.
Бірақ тұтастай алғанда, ұрлықтың өсуіне қолайлы негізі, тонау бүкіл механизмді майлап, жетеші белдігі болып табылатын, Батыс енгізген шикізат экономикасының неолибералды моделі. Бір қызығы, жемқорлар ақырында жеңіл жазаға тартылып, бір-екі жылдан кейін қамау орындарынан босатылады.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
