Соңғы бірнеше жылда Қытай Орталық Азия елдерімен қатынасын едәуір кеңейтіп, өңір үшін ірі инвесторлар мен кредиторлардың біріне айналды. Осының аясында Қазақстан мен басқа да Орталық Азия республикалары Аспан асты елінің отары болуы мүмкін деген пікір қалыптасты. Жағдайдың осылай даму нұсқасы мүмкін бе, ойластырып көрейік.
Қытайдың Орталық Азия республикалары үшін ең ірі инвесторлардың бірі екендігіне мен тіпті күмәнім жоқ, өйткені статистикалық деректерге сәйкес 2018 жылы Аспан асты елінен Қазақстанға тікелей инвестициялар 3,8 миллиард долларды, Түркіменстанға – 1,98 миллиард долларды, Өзбекстанға – 412 миллион долларды, Тәжікстанға – 316 миллион долларды, ал Қырғызстанға-47 миллион долларды құрады.
2018 жылы Қытай тарапы Орталық Азия өңіріне 6,5 миллиард доллардан астам қаржы салды, бұл Орталық Азия елдерінің экономикасына айтарлықтай үлес болып табылады.
Аспан асты империясы Орталық Азияда өндірілетін тауарлардың негізгі тұтынушысы екенін де ұмытпаған жөн. Мысалы, 2012 жылдан бастап қытайлықлар қазақстандық уранның ең ірі сатып алушысы болып табылады, бұған жеткізілімдердің ең үлкен көлемі, атап айтқанда барлық экспорттың 57%-ы осы Қытайға тиесілі екендігі дәлел бола алады. Сондықтан Орталық Азия республикаларының экономикалық өсуі, әр түрлі елдерде әр түрлі дәрежеде болса да, айтарлықтай дәрежеде Қытайға тәуелді.
Сонымен қатар, Пекин өзінің “қармауыштарын” Орталық Азияның көптеген елдерінің қорғаныс жобаларына енгізе алды. Жалпы тақырып аймақтағы терроризмге қарсы бірлескен күрес болды. Қытай тарапы елдердің құқық қорғау органдарына қаржылық, ұйымдастырушылық және әдістемелік көмек көрсетуде, терроризмге қарсы бірлескен оқу-жаттығуларды тұрақты өткізуде, терроризмге күдікті адамдар туралы ақпарат беріп, әскери-техникалық жәрдем көрсетуде.
Осының бәрін ескере отырып, соңғы жылдары Аспан асты империясы Орталық Азия аймағында өзінің қатысуын едәуір арттырды деп сеніммен айтуға болады. Пекин бұл аймақтағы өзінің негізгі рөлін ең алдымен экономикалық салада деп біледі. Қытай тарапының саясаты негізінен экономикалық дамудың өзіндік қажеттіліктеріне байланысты. Қытайға ішкі экономикалық өсімнің жоғары деңгейін ұстап тұру үшін, жаңа нарықтар мен жаңа ресурстар қажет, әсіресе энергетика мен су ресурстарында.
Жасыратыны жоқ, Қытай Орталық Азия республикаларынан үлкен көлемде су алып жатыр. Не үшін? Бұл түсінікті. Су ресурстары белсенді дамып келе жатқан Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық округінің аумағына жіберіледі, өйткені бұл шөлейт жерлерді сусыз дамыту мүмкін емес.
Сондықтан Қазақстан мен Орталық Азия ойланбастан несие алып, олардың экономикалық жүйесіне кірігетін болса, Қытайдың отары немесе тіпті Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық округі ретіндегі ішкі провинция болу қаупіне душар болады. Мұның бірден-бір рецепті Еуразиялық экономикалық одақтың одан әрі дамуы бола алады, ол өзінің валютасымен, ұлтүсті Парламентімен, Үкіметі және қорғанысымен нақты Одаққа айналуға тиіс. Тек осы жағдайда ғана өз жерімізді қорғап, дамыған индустриясы мен өзіндік өндірісі бар жалпы ұлттық экономикалық кешен құруға болады.
Халықаралық қатынастарды зерттеу орталығының сарапшысы Мұхтар Асанов, арнайы «Эхо Казахстана» үшін.
Сурет: elgezit.kz
