Қазір ақпараттық кеңістікте және әлеуметтік желілерде еліміздің ЕАЭО-ға мүшелігі тақырыбы жиі көтерілуде. Бұл тақырыпты кәсіпкерлер көтеріп, кейбір мәселелерін шешуге тырысуда, олар Одақтан кету керек демейді, нақты не істеу керектігін және қалай жақсы істеу керектігін айтады. Ал үкіметшіл баспасөз ЕАЭО-ға қарсы көптеген сыни материалдар таратып, тарқады.
Министрлер кабинетіне жақын сарапшылар да оларға қосылып, біздің елімізге Еуропалық Одақ және Америкамен ынтымақтастық үлкен пайда әкеледі деген өз пікірлерін білдірді. Олар Батыс елдерін асыраушы деп атайды және өз қаражатын жоғары технологиялық өндіріске емес, төмен технологиялық шикізат экспортына маманданған экономика салаларына салатын америкалық және еуропалық инвесторларды мадақтайды. Ресей және ЕАЭО-мен өзара қарым-қатынас туралы айтқанда, ол туралы негізінен теріс пікір білдіреді, ал Анкараның Ұлы Тұран құру жобасына қосуға ұмтылатын елдермен қатынасын олар барынша насихаттайды. Басқаша айтқанда, қоғамға Қазақстанның Ресей мен Еуразиялық одақтан бөлінуі мүмкін екендігі туралы белгі беріліп отыр.
Ресей мен ЕАЭО оларға неге ұнамады? Сарапшылардың айтуынша, Қазақстан ЕАЭО және Ресеймен салыстырғанда, ЕО-мен көбірек сауда жасайды. Тағы бір себеп – Ресей Федерациясымен өзара саудадағы теріс сальдо, ол Еуропа одағына шикізаттық жеткізіліммен жабылады. Бұған жауап ретінде, Ресейге экспорт құрылымы мүлдем басқаша және көбінесе шикізаттан емес, қазақстандық өнеркәсіп өнімдерінен тұратынын айта аламын. ЕО-ға негізінен шикізат экспортталады, тек 80% мұнай жеткізіледі, дайын өнім сатып алынады. Бұл бізде өнеркәсіпті жаңғырту болған жоқ дегенді білдіреді және біз отарлау экономика моделінің куәсі болып табылатынымызды білдіреді.
Біз Ресейге 8%-дан астам машина, жабдықтар мен көлік, шамамен 15% химия өнеркәсібі өнімдері, 25% – металдар мен олардан жасалған бұйымдар және 6%-дан астам азық-түлік жібереміз. Штаттармен бізде барлық сыртқы сауда үлесі 2% деңгейінде, бірақ сарапшылар оларды қазіргі Америка президентінің “қомақты дипломатиялық жүгі” үшін мақтайды.
Біздің бизнесмендер неге шағымданады? Олардың айтуынша, Ресей біздің экономикамызға аз инвестиция салады, ал ол шынымен де солай. Неге бұлай болады? Оның бір себебі – Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, біздің мамандардың біліктілігі жыл сайын төмендеп келеді. Оқыту деңгейі де төмендеуде, осыған байланысты біздің кәсіпкерлер отандық дипломдары бар отандастарымызды жұмысқа орналастырғысы келмейді. Ресейліктер біздің кәсіпорындар туралы статистикалық мәліметтерді сандандыру деңгейімізді ұнатады, бірақ олар орыс тілінен бас тарту және латын әліпбиіне көшуден қорқады, ондай жағдайда ең жақсы мамандаддардың өзі жартылай сауатты болады. Оған қоса, шенеуніктер арасындағы жоғары сыбайлас жемқорлық және мысалы, ҰҚКК-да отырған радикалды ұлтшылдарды мемлекеттің қолдауы.
Сондай-ақ, біздің бизнесмендер Ресейдің бәсекеге қабілеттілігін бағаламады. Мәселен, бізде кейбір мемлекеттік бағдарламалар ірі экспортқа есептеліп әзірленді. Бірақ біз оларды аяқтағанда, Ресей өзін сол өніммен қамтамасыз етіп, оны экспорттай бастады.
ЕАЭО-да біз үшін не бар? Бұған дейін Одақта индустрияландыру картасы құрылды, ол қазақстандық кәсіпкерлердің ұсыныстарын ескере отырып қалыптастырылды. Жалпы, онда 550-ден астам бағытты қамтитын 185 ауқымды инвестициялық жоба бар. Осыған сәйкес біздің елімізде жалпы құны 44,4 миллиард доллардан асатын 12 жоба жүзеге асырылатын болады. Оларды іске асыру үшін бірлескен одақтық компаниялар құру жоспарланып отыр. Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар мен бизнесмендер ұйымдық-құқықтық түрлері мен қаржыландыру көздері бойынша ұсыныстар дайындауда. Бірақ бәрі ел басшылығына, оның әрі қарай қалай әрекет ететініне байланысты. Мүмкін, ЕАЭО-дан бас тартуды шешкен шығар, дайын өнім түрлерін кеңейтпей, жоғары технологиялық салаларды дамытпай, алда да солай шикізат түрінде сататын шығармыз.
Бізге нақ осы бірлескен жобалар арқылы индустрияны дамыту жолымен жүру қажет, бұл шикізаттық экономиканы жаңғыртып, одан бас тартудың кепіліне болады. Басқа нұсқалар құлдырауға жеткізеді және Қазақстанда қандай да болсын өнеркәсіптің пайда болуына мүдделі емес, дамыған Батыс елдерінің түпкілікті колониясына айналады. ЕАЭО-ны сақтау – болашақ ұрпақтың өмірі мен өлімі мәселесі, өйткені болашақ өндіруші елде өзінен өзі пайда бола алмайтын, өндіріс пен ғылымды қажет ететін технологияларда.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы “Эхо Казахстана” үшін
