Өткен жылы біздің балаларымыз қашықтықтан оқыды, қазір де көбі қашықтықтан оқып жатыр. Оқудың осы түрі енгізілгеннен кейін, барлық пессимистік болжамдар ақталды. Қашықтықтан оқуды енгізе отырып, біздің билік деректерді беру мен оларды алудың тиісті арналарын орнатқан жоқ, тіпті көптеген оқу орындары толыққанды желіге қосылмағанына да алаңдамады. Мектептерді сандандыруға бізде орасан зор қаражат бөлінуде, бірақ олардың қайда кететіп жатқаны түсініксіз, нәтижесінде сәтсіздіктер туралы ғана айтылады. Сондай-ақ, көптеген балаларда компьютер жоқ. Қазіргі қашықтықтан оқыту көптеген реформалардан кейінгі білім беру жүйесін толығымен құртып, білім беру жүйсіндегі барлық дағдарыстық құбылыстарды ашты.
Қашықтықтан оқыту басталғанда, бірнеше күннен кейін Денсаулық сақтау министрлігінің басшысы Республика онлайн-режимде жаппай сабақ өткізуге дайын емес екенін хабарлады. Сол кезде ол Қазақстандағы интернет 2,5 млн баланың эфирге шығуына және оларды оқытуға бейімделмегенін мәлімдеді. Сол кезде онлайн-стриминг арқылы оқушыларды оқытудан бас тарту туралы шешім қабылданды. Содан бері балалар оқуды қойды, азап шегуде, олармен бірге ата-аналары да. Ата-аналардың көпшілігі интернеттің нашарлығына байланысты мұғаліммен байланысқа шыға алмайтындығына жиі шағымданады. Сондай-ақ, нашар интернет, көбінесе жұмыс істемейтін қызметтер және отандық білімнің төмен деңгейімен бірге, балаларға көп тапсырмалар бере бастады, нәтижесінде оларда да, көпшілігі балаларымен бірнеше сағат бойы отыратвн ата-аналарда да күйзеліске ұшырады. Сонымен бірге мұғалімнің жүктемесі едәуір артты. Шалғай ауылдардың интернетке қосылу мүмкіндігі болмауына байланысты, Үкімет тіпті мектеп оқушыларын пошта арқылы оқу материалдарымен қамтамасыз етпекші болды. Білім және ғылым министрлігінің мәліметінше, республикада мұндай балалардың саны 20 мыңнан асады, 300 мыңға жуық оқушының компьютері жоқ, ал жүздеген мың отбасында қазір интернет жоқ.
Сарапшылардың айтуынша, біздің елімізде табиғи іріктеу басталды. Яғни, ақшасы барлар үйретушілердің қызметіне жаппай жүгіне бастады, мұндай қызметтердің құны айына 70-100 мыңға жетуі мүмкін. Өз кезегінде, кедей отбасылардан шыққан балалар өзі өзімен қалды. Жалпы, мұндай жағдай бұрын болған, бірақ қазіргі уақытта ол өткір бола бастады. Сондай-ақ, психологтардың пікірінше, ұзақ мерзімді қашықтықтан оқыту болашақта мектеп оқушылары ғана емес, олардың ата-аналары мен мұғалімдерде де әлеуметтік-психологиялық ауытқудың өсуіне себеп болуы мүмкін.
Біз қызметтермен күресіп жатқанда, қазақстандық мектептің рейтингі тез түсіп жатыр. Осы айда Білім министрлігі қаңтар айынан бастап бүгінгі күнге дейін мұғалімдердің тек 40 пайызы педагогикалық шеберлік деңгейін растай алғанын мәлімдеді. Ведомство осы айғаққа және сырттай оқып, жұмыс істеп жатқан мұғалімдер санының көбеюіне алаңдаушылық білдірді. Қазақстанның барлық мұғалімдерінің 3 пайыздан астамы ғана магистратураны аяқтады. Өткен жылдың басында БҒМ Ұлттық тестілеу мәліметтерін жариялады, оған сәйкес компьютерлік тексеруден өткен 73 мыңнан астам мұғалімнің 55 пайыздан астамы оны сәтсіз аяқтағаны белгілі болды. Сол жылдың күзінде Білім министрлігі қосымша білім беру мұғалімдерінің білім деңгейін тексерді, тестілеуге 2800 адам қатысты, олардың 88 пайызы өте алмады. Біздің біліміміз ең жақсы деңгейде емес екенін халықаралық тестілеу нәтижелері де айтады. 2019 жылы PISA, TALIS, ICILS және PIAAC рейтингтері жарияланды, оларға сәйкес біздің еліміз көптеген көрсеткіштер бойынша төмен нәтижелер көрсетті. Орта есеппен біздің оқушылар тек 402,3 балл жинады, сауаттылықтың үш түрі — оқырмандық, математикалық және жаратылыстану-ғылыми бойынша қозғалатын орташа статистика ескерілді. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінің оқушыларының көрсеткіші орта есеппен 488,3 бал құрады. 2012 жылмен салыстырғанда балаларымыздың артта қалуы 82,3-тен 86 баллға дейін өсті. Сарапшылардың айтуынша, білім беру дайындығы деңгейі бойынша орташа статистикалық қазақстандық оқушы осы ұйымға кіретін мемлекеттердегі құрдастарынан шамамен 3 жылға, ал Қытай мен Жапониядан шамамен 5 жылға артта қалып отыр. Ал, қазіргі қашықтықтан оқыту қазақстандықтарды тіпті де төмендетіп жіберді.
Қашықтан оқытудың салдары туралы BTS-Education кеңесшісі Бауыржан Әбуов түсінік берді. Ол Дүниежүзілік Банктің «Дағдарысты еңсеру» баяндамасында біздің еліміз білім беру сапасы бойынша айқын аутсайдер болып табылатынын, әрбір зерттеудің нәтижелері төмен және төмендеп бара жатқанын айтты. Сонымен қатар, оның айтуынша, баяндамада коронадағдарыс кезіндегі оқытудың нашарлығы Қазақстан экономикасына әсер ететіні, ел жыл сайын шамамен 1,9 млрд доллар жоғалтатыны айтылған. Бүгінгі оқушылар болашақта өз табыстарының 3 пайызын жоғалтады, деп атап өтті сарапшы.
Бұл жағдай эксперименттерден бас тарту, кеңестік білім беру жүйесіне негізделген бұрынғы тәсілдер мен әдістемелік құралдарды қайтару қажет екенін көрсетеді. Шын мәнінде, біз мектепті коммерцияландырып, оны батыстық даму моделіне ауыстыруға бағытталған неолибералды реформалардың сәтсіздігін көріп отырмыз. Латын әліпбиін енгізу және алдағы жылдары орыс мектептерінен бас тарту бүкіл отандық жүйенің құлдырауына қауіп төндіреді. Кеш болмай тұрғанда тоқтап, артқа көз үңілетін кез келді.
Ажар Ибраева, саяси шолушы, арнайы «Эхо Қазақстана» үшін
