Бірқатар локдаундардан кейін, стагфляция мен Ұлттық қордың сарқылуы Қазақстанды жарқын болашаққа үміттендіріп отырған жоқ. Ағымдағы жылдың екінші тоқсанында әлем, сарапшылардың айтуынша, қарқынды инфляция күтілуде, бағаның өсуі дамушы нарықтарға да, соның ішінде қазақстандық нарықтарға да әсер етеді. Оған себеп: әлемдік экономикаға доллардың көп мөлшерде шығаруы инфляцияға әкеледі.
Бұрын мұндай ақша түсімдері 2007 және 2014 жылдары болған. 2007 жылы АҚШ шамамен 1,5 триллион долларды басып шығарды, кейінірек, жеті жылдан кейін әлемдік экономикаға тағы 2 триллионнан астам доллар құйылды. Қазіргі уақытта Штат тағы да қосымша 2 триллион долларды басып шығаруда, сондықтан әлемдік бағалар қайтадан көтеріледі. Сонымен қатар, үкіметтердің әлеуметтік төлемдер және шағын және орта бизнесті қолдау сияқты қолдау шараларына қарамастан, жергілікті валюталар инфляцияға ұшырайды.
Қазақстанда Ұлттық Банктің қарама-қайшы әрекеттерінің салдарынан да инфляция өсуде. Өткен жылы әлем елдері базалық мөлшерлемені төмендетті, ал Қазақстанда ол, керісінше, жоғарылады, бір айдан кейін ол қайтадан төмендетілді. Ұлттық Банк базалық мөлшерлемені тағы да көтеріп, инфляцияға қатысты өз болжамдарын қайта қарауы ықтимал. Бұған дейін қаржы реттеушісі басшылығында инфляцияны нақты 3%-ға дейін төмендету жоспары болған. Алайда, ол қайта қаралуы мүмкін, өйткені 2020 жылы, Ұлттық Банктің мәліметтері бойынша, инфляция 7,5% деңгейінде болды. Шын мәнінде, өткен жылы бірқатар тауарлар бойынша инфляция 7,5%-дан әлдеқайда жоғары болды.
Қаржы реттеушісінің ақпараты бойынша, биылғы жылы инфляция 6%-ға дейін түседі. Алайда, оның 7%-дан төмен түсетініне сенімді емеспін, менің ойымша, бірінші кезекте шетелдік, содан кейін отандық тауарларға қатысты бағаның өсуі жалғасады. Егер билік өндірушілерге өз өнімдерінің құнын арттыруға тыйым салса, тауарларын контрабандалық жолмен шетелге шығарады.
Сонымен қатар, коронавирус індеті елде өршіп тұр, ал экономика жағдайы қандай болатыны белгісіз. Санитарлық дәрігерлердің қабілетсіз белсенділігі жағдайында бағаны ұстап тұруға тырысуы кері нәтижеге әкеледі. Қазақстанда қазір санитарлық дәрігерлер қалалар мен аймақтардағы экономикалық қызметке тыйым салатын немесе оған рұқсат беретін ең маңызды экономистер болып табылады, бұл көптеген салалардың жұмысын бұзылуды.
Сонымен бірге, билік, 4 жыл ішінде орындау мүмкін емес, Ұлттық даму жоспарын ұсынды. Үкімет жоспары бүгінгі жағдайда нәтиже бермеуі мүмкін, іс жүзінде оны жүзеге асыру, тіпті белгілі бір дәрежеде, бүкіл отандық экономиканы теңгерімсіздікке әкелуі мүмкін. Министрлер Кабинеті оны нашар талқылады, онда бұрын он, тіпті жиырма жыл жүзеге асырылған шаралар туралы айтылады. Билік оларды қысқа мерзімде жүзеге асырғысы келеді. Осы кезеңде, мысалы, олар 800 мектеп салуды жоспарлап отыр, оның үстіне, оларды салуға қайдан қаражат алатыны белгісіз, тағы да Ұлттық қордан алмаса. Назарбаевтың тапсырмасымен 2007 жылы басталған «100 мектеп және 100 аурухана» жобасы бірден еске түседі. Олардың құрылысы барысында көптеген бұзушылық пен сыбайлас жемқорлық болып, көптеген жылдарға созылды.
Сондықтан қазақстандықтарға ең жаман жағдайға дайындалу керек және тек өзіне және туыстары мен жақындарының қолдауына сүйену керек, өйткені Үкімет карантин шаралары жағдайында да ең төменгі жалақы төлемеді. Өкінішке қарай, бізде бар нәрсе – ЕО елдеріне экспорттауға негізделген шикізат экономикасының неолибералдық моделінің тығырыққа тірелуінің нәтижесі. Бір қызығы, сатылатын мұнайдан түсетін кірістер үлкен шығындарға, оның ішінде өсіп жатқан сыртқы қарызға қызмет көрсетуге байланысты жойылып қана қоймайды, доллар мен басқа да әлемдік резервтік валюталардың инфляциясы нәтижесінде құнсыздануда. Бұл өз валютасы, өз қаржы жүйесі бар толыққанды одақ құру үшін интеграциялық процестерді жеделдету, оны тереңдету қажеттілігінің тағы бір дәлелі.
Нұрасыл Әлиев, экономикалық бақылаушы, арнайы «Эхо Казахстана» үшін
